Queer, een overkoepelende term die aangeeft dat iemand niet binnen de dominante gender- of seksualiteitsnormen past. Het lijkt een eigentijds fenomeen, maar dat is het niet. Hoe dachten mensen hier in het verleden over?
Het is geen verrassing dat de meeste mensen denken dat 'queer zijn' iets moderns is. De term duikt inderdaad pas voor het eerst op in de jaren 80. Dat wil natuurlijk helemaal niet zeggen dat genderdiversiteit pas in de jaren 80 is ontstaan. Het fenomeen gaat namelijk al eeuwenlang mee, zij het wel onder verschillende benamingen en omgangsvormen. In de oudheid bijvoorbeeld was het niet ongewoon dat mensen van hetzelfde geslacht een relatie hadden. In sommige culturen werd dit zelfs algemeen aanvaard. Hoe komt het dan dat er in latere perioden van de geschiedenis minder tolerant werd omgegaan met verschillende seksualiteiten en genderidenteiten? Zou de oorzaak hiervan liggen in de sterk religieuze middeleeuwen?
Sodomie in de kerk
Als we het hebben over een geschiedenis van seksualiteit in de middeleeuwse wereld, is die uiteraard onlosmakelijk verbonden met het christendom. In de middeleeuwen vielen alle afwijkende seksuele handelingen, van orale of anale seks tot masturbatie, onder de noemer van sodomie. Dat woord is afgeleid van de Bijbelse stad Sodom, die volgens een verhaal werd vernietigd vanwege het zondige gedrag van haar inwoners. Ondanks de knellende greep van de kerk op het liefdesleven van de middeleeuwers, waren homoseksuele relaties of andere uitingen van genderdiversiteit toch niet onbestaand. Genderpatronen werden zelfs het vaakst opengebroken op een plaats waar je het niet verwacht: de kerk.
In tegenstelling tot het seculiere ideaal van mannen als heldhaftige strijders, waren er binnen het klooster monniken die zich bewust 'vervrouwelijkten'. Monniken droegen bijvoorbeeld niet langer een baard en knipten hun haar af als een teken van religieuze nederigheid. Dit ging in tegen de destijds gangbare link tussen lichaamsbeharing en mannelijkheid. In de wereldlijke sfeer kwam crossdressing ook voor, vooral bij vrouwen. Vrouwen kleedden zich soms mannelijk om bijvoorbeeld deel te nemen aan kruistochten.
Binnen het klooster waren er monniken die zich bewust 'vervrouwelijkten'
Misschien verrassend, maar ook binnen de kloostermuren werden homoseksuele relaties vaak minder streng bestraft dan wanneer een monnik de lakens deelde met een vrouw buiten het klooster. Dit had te maken met de inferieure positie van de middeleeuwse vrouw.
Op de brandstapel?
Nergens in West-Europa werd sodomie zo streng vervolgd als in de laatmiddeleeuwse Zuidelijke Nederlanden. 'Zondige' mannen belandden publiekelijk op de brandstapel. Opvallend is dat er aanzienlijk minder processen waren rond vrouwelijke sodomie. Dit had enerzijds te maken met het feit dat vrouwen sowieso al minder aanwezig waren in het straatbeeld en dus minder vaak betrapt werden. Anderzijds zit de verklaring in de fallocentrische visie op seksualiteit in die periode. Seks werd toen enkel geassocieerd met penetratie.
Reactie toevoegen