1 jaar na Pano: grensoverschrijdend gedrag aan UGent

Op 16 maart 2022 viel de bom. Sindsdien liggen de problemen rond grensoverschrijdend gedrag in de academische wereld op ieders lippen. 1 jaar na de Pano-reportage maken we de balans op: wat is er in feite al veranderd?

Grensoverschrijdend gedrag aan UGent is zeker geen nieuw thema. Gevallen van onder andere machtsmisbruik raakten in het verleden al meermaals via de pers bekend. Alles kwam in 2022 echter in een stroomversnelling terecht. Op enkele maanden tijd begonnen de schandalen zich op te stapelen.

De spreekwoordelijke bal – een bredere publieke aandacht voor de problematiek – ging aan het rollen naar aanleiding van een studente die in 2020 ongepaste berichten ontving van een examentoezichthouder. Twee jaar na de feiten bleek de tuchtprocedure nog steeds te lopen, en was er volgens de studente van duidelijke communicatie geen sprake meer. Ook het team van vertrouwenspersonen, Trustpunt, kon nog weinig hulp bieden.

Naar aanleiding van deze case liet UGent weten dat de beslissingsperiode voor tuchtcommissies al in tijd werd beperkt. Voor VRT NWS verklaarde rector Rik Van de Walle ook dat UGent belangrijke stappen heeft gezet in de behandeling van zaken rond grensoverschrijdend gedrag, maar dat we er nog niet waren: "Een cultuur waarin grensoverschrijdend gedrag mogelijk is ten gronde veranderen, is een andere zaak en blijkt heel wat moeilijker te zijn." En toen zond Pano haar reportage uit.

Recap

Pano bracht het verhaal van verschillende medewerkers aan UGent en KU Leuven, waarbij voor elke universiteit bepaalde wanpraktijken onder de loep werden genomen. Een UGent-professor had volgens de getuigenissen een destructieve sfeer gecreëerd, rijp met vernederingen en een gigantische werkdruk. Ook met de wetenschappelijke deontologie zou er niet altijd even nauw zijn omgesprongen. De beschuldiging van een doofpotoperatie was dan al niet veraf. De reportage wijst op een structureel probleem. De tuchtprocedures voor gevallen van grensoverschrijdend gedrag werken niet, of roepen op zijn minst vragen op. Bijvoorbeeld over de samenstelling van de tuchtorganen. Voor cases van zowel studenten als personeel bestaan deze vooral uit ZAP-leden (Zelfstandig Academisch Personeel). 'Kunnen UGent-proffen (en personeelsleden) wel voldoende onafhankelijk over elkaar oordelen?' was de vraag die wellicht het luidst klonk.

De vraag of de structuren van het hoger onderwijs verbetering van de problematiek zullen toelaten, zal vermoedelijk niet meteen gaan liggen

In oktober 2022 werd Vlaanderen nogmaals ondergedompeld in het debat over grensoverschrijdend gedrag in het hoger onderwijs, naar aanleiding van een Leuvense professor die een studente verkrachtte. Sociologe Dounia Bourabain (UHasselt) sprak in De Standaard over universiteiten als historische ongelijkheidsregimes. Zowel zijzelf, alsook UGent-filosoof Ignaas Devisch, spraken zich uit tegen de afhankelijkheid van doctorandi tegenover hun promotor. Grensoverschrijdend gedrag werd in 2022 dus een veelbesproken probleem, maar wat heeft onze universiteit er sindsdien aan gedaan?

In the works

In het verslag van de eerstvolgende RvB-zitting na de Pano-reportage verkondigde de rector dat er een intern besef was gegroeid over de ernst van de zaak en de nood aan remediëring. Grensoverschrijdend gedrag werd in de daaropvolgende RvB-zittingen een wederkerend en zelfs prioritair thema. Tegenwoordig wordt het label 'Respectvol gedrag aan de UGent' gebruikt om de aanpak van ongepast gedrag aan de unief te beschrijven. Hieronder volgt een korte uiteenzetting.

Al sinds maart 2022 liggen de prioriteiten voor de aanpak van grensoverschrijdend gedrag vast. Die omvatten de oprichting van een extern en onafhankelijk meldpunt en een aanpassing van het tuchtreglement. Hier werd nog een prioriteit aan toegevoegd: het uitbreiden van 'active bystander'-trainingen, ofwel mensen trainen in technieken om op te treden wanneer ze getuige zijn van grensoverschrijdend gedrag.

Externe leden zouden objectiviteit, een perceptie van vertrouwen en expertise moeten bieden

Het extern meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag is momenteel nog in opbouw. Volgens rector Van de Walle verloopt dit trager dan verwacht omwille van de verwerking van privacygevoelige gegevens.  Er zijn al een paar pistes uitgewerkt over hoe dit externe meldpunt eruit zou zien, of waartoe het zou kunnen behoren. Bijvoorbeeld binnen de groep IDEWE, een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, of binnen het nieuwe Vlaamse mensenrechteninstituut.  

Voor de herziening van de tuchtprocedures werd voorgesteld om steeds eerst een raadkamer te organiseren die de rector adviseert bij de beslissing om een dossier van grensoverschrijdend gedrag al dan niet door te verwijzen naar een tuchtorgaan. Die tuchtorganen zouden ook voor het merendeel bestaan uit externe leden. Die zouden objectiviteit, een uitstraling van vertrouwen en expertise moeten bieden. Om dit te bewerkstelligen moet eerst het Vlaams Bijzonder Decreet betreffende Universiteit Gent gewijzigd worden. Dit zou gepland zijn voor de zomer van 2023. Intussen wordt er teruggegrepen naar de tuchtprocedure zoals die bestond voor de wijziging in 2021. Hierbij geeft een tuchtorgaan, met een meerderheid aan externe leden, een niet-bindend advies. Hierna neemt de vicerector de uiteindelijke tuchtbeslissing.

Voor de aanpak van grensoverschrijdend gedrag aan UGent werden vijf werkgroepen opgericht, bestaande uit een mix van interne en externe leden (dus ook studenten). Zij werken aan een brede en diverse set projecten, adviezen en tools om de preventie en aanpak van grensoverschrijdend gedrag aan de universiteit te optimaliseren. De werkgroepen zijn: sanctionering (optimaliseren tuchtreglementen), remediëring (remediëringstrajecten en -tools), detectie (meldpunten en aanspreekpunten), preventie (definiëren 'respectvol gedrag' en inbedden in organisatie UGent), en consolidatie en monitoring (monitoringsbeleid, en de resultaten van deze projecten in de werking van de universiteit verwezenlijken). 

Concreet

De bovengenoemde zaken zijn vooral works in progress, al zijn ook al een paar zaken concreet gerealiseerd. Zo heeft de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen als pilootproject een facultair meldpunt opgericht, bemand door een ervaren psycholoog. Het doel van dit meldpunt is om een laagdrempelig en open eerste aanspreekpunt te vormen. Het biedt een luisterend oor, advies en kan doorverwijzen naar andere instanties indien gewenst. 

De bestaande active bystander trainingen werden dit academiejaar breder uitgerold

De bestaande 'active bystander'-trainingen werden dit academiejaar breder uitgerold: onder meer naar bestuurders van de faculteiten, UGent-administratie en nieuwe leden van het ZAP. Er is ook aandacht voor communicatie. Zo zullen leidinggevenden aan de universiteit een opleiding krijgen in het beleid, en wordt er naar het brede UGent-publiek gecommuniceerd over bestaande procedures. In het eerste semester van dit academiejaar werd bijvoorbeeld een wegwijzer uitgebracht die aantoont waar je als student, personeelslid of doctorandus terechtkan indien je te maken hebt gehad met grensoverschrijdend gedrag.

Plus ça change?

De stelling dat UGent dus niets zou doen tegen grensoverschrijdend gedrag, lijkt moeilijk hard te maken. De voorgestelde beleidskeuzes lijken ook directe antwoorden te zijn op de kritiek die na de schandalen van de eerste maanden van 2022 geuit werd. Aan onduidelijke procedures werkt een werkgroep ter bevordering van detectie, en er werd bij de geneeskunde een intern meldpunt opgezet. Opmerkelijk: aan Trustpunt zelf zal klaarblijkelijk niets veranderen. Ten gevolge van de kritiek op gebrekkige objectiviteit bij meldpunten en het tuchtsysteem wordt een extern meldpunt en een herziening van de tuchtprocedures opgezet. 

Het moeten echter nog blijken of deze keuzes het gebroken vertrouwen zullen herstellen. Het nieuwe jaar bracht alvast niet direct zicht op verbetering: in januari 2023 stuitte de tuchtsanctie tegen professor K.R. nog op veel kritiek, en publiceerde UGent-doctoraatsonderzoeker Sofie Avery een essay voor Bij Nader Inzien over een institutionele onwil en de gebreken van het rotte-appelnarratief. De vraag of de structuren van het hoger onderwijs verbetering van de problematiek zullen toelaten, zal vermoedelijk niet meteen gaan liggen.

0
Gemiddeld: 5 (1 stem)

Reactie toevoegen