De verbouwing van het Gravensteen: een middeleeuws steekspel

Interview met Jan Dumolyn en Maude Bass-Krueger

Het Gravensteen is de kroongetuige en hét symbool van middeleeuws Gent. De afgelopen maanden werd het kasteel het onderwerp van een felle discussie over het belang van erfgoed.

Het Gravensteen krijgt een broodnodige make-over, althans als het van het Gents stadsbestuur afhangt. Om het historische gebouw op te waarderen en breder toegankelijk te maken, werd het plan om een buitenpaviljoen tegen het Gravensteen aan te bouwen goedgekeurd. Het project zou 'innovatief en duurzaam' zijn en 'rekening houden met de erfgoedwaarde van het monument'. Allemaal mooie woorden, maar wat ziet het stadsbestuur over het hoofd? Heel wat, zo blijkt. Al snel ontstond in de media een heuse polemiek, waarbij zowel voor- als tegenstanders meermaals in de pen kropen. Begin februari ondertekenden meer dan honderd bekende Gentenaars een open brief gericht aan burgemeester Mathias De Clercq. In die brief spreken ze hun bezorgdheden uit omtrent de verbouwingen.

Jan Dumolyn

"De verbouwing van erfgoed is geen louter architecturale kwestie", zegt Jan Dumolyn, professor Middeleeuwse Geschiedenis en mede-ondertekenaar van de petitie. "Nu lijkt het alsof de hele discussie draait rond de geselecteerde architecten die naar voren komen met hun plan en zich dan afvragen waarom we het niet leuk vinden. Maar het werkelijke probleem is dat het stadsbestuur specialisten en vooral de Gentenaars zelf had moeten raadplegen, voordat de architecten hun opdracht kregen. De verbouwing van zo'n erfgoed is immers inherent verbonden met de sense of place; buurtbewoners voelen zich verbonden met het monument en moeten dus inspraak krijgen. Nu hebben de experten en buurtbewoners het plan pas te zien gekregen toen het af was. Dat is de grote fout die ze gemaakt hebben. Ik heb niets tegen die architecten, maar zij hadden bijgestaan moeten worden door de andere partijen."

"Ze hadden dit kunnen zien aankomen" – Jan Dumolyn

Maude Bass Krueger

Maude Bass-Krueger, professor Erfgoed, treedt hem daarin bij. "De huidige plannen voldoen aan alle formele eisen voor het verbouwen van een monument. Er is bijvoorbeeld voorgesteld om alle stenen die ze zouden verplaatsen te conserveren en te nummeren. Maar de afgelopen decennia is het belang van gemeenschapsparticipatie en zeggenschap over erfgoed enorm toegenomen. Mensen hebben altijd geïnvesteerd in hun erfgoed, maar de laatste twintig jaar is er een beweging op gang gekomen die het belang van gemeenschapsparticipatie nog heeft vergroot. Op dat vlak schiet het project zeker tekort, met alle gevolgen van dien." Dumolyn is het daar volledig mee eens. "Ze hadden dit kunnen zien aankomen."

Rolstoeltoegankelijkheid als rookgordijn

"De voorstanders van dit project willen ons portretteren als mensen die mindervaliden en mensenrechten niet respecteren, maar dat is bullshit", vindt Dumolyn. "Niemand van ons heeft iets tegen het feit dat er wijzigingen gebeuren om het Gravensteen voor iedereen toegankelijk te maken. Persoonlijk ben ik zelfs voor een lift of een gat in de muur als dat nodig zou blijken. Er is echter geen nood aan een betonnen paviljoen met een giftshop en personeelsruimte. De architecten willen met het paviljoen enkel hun stempel drukken op het monument voor de volgende honderd jaar. Dat hun ingrepen omkeerbaar zijn, is geen argument."

Bass-Krueger treedt hem daarin bij. "Mocht het enkel gaan over een toegankelijkheidsprobleem, dan zou het conflict snel opgelost zijn. Het is natuurlijk veel meer dan dat: het gaat om een groene, publieke ruimte die wordt weggenomen van de gemeenschap."

Is het kasteel fake news?

Stadsbouwmeester Peter Vanden Abeele wees bij het aankondigen van de plannen op de grote veranderingen die het Gravensteen de afgelopen eeuwen heeft ondergaan. Hij vindt het dus geen middeleeuws kasteel meer. Bass-Krueger vindt die focus op 'originaliteit' en 'ouderdom' een drogreden. "Er is geen vastgelegde ouderdom voor wat erfgoed zou moeten zijn. Het is niet omdat het kasteel negentiende-eeuws zou zijn dat het plots geen erfgoed meer zou kunnen zijn. We bewaren evengoed gebouwen die recent gebouwd worden." 

"Er is geen vastgelegde ouderdom voor wat erfgoed zou moeten zijn" – Maude Bass Krueger

Ook Dumolyn laakt deze uitspraak. "Vanden Abeele weet niet waarover hij spreekt. Hij zei dat dit gebouw uit de negende eeuw dateert, terwijl het uit de tiende eeuw dateert. Zo staat het ook in de plannen van de architecten. Je zou dit een pedante opmerking van een mediëvist kunnen noemen, maar uiteindelijk wisten zij niets over de geschiedenis van het kasteel. Dat het kasteel fake zou zijn, is een simplistisch idee. Bovendien zijn de aanpassingen die het Gravensteen doorheen de geschiedenis heeft ondergaan zelfs waardevol en zeggen ze iets over de toenmalige tijdsperiode. We hebben in het verleden heel anders over erfgoed gedacht, zo is het middeleeuwse Brussel in de vorige eeuw zowat volledig afgebroken en is ook in Antwerpen veel erfgoed verdwenen. Momenteel zijn we als maatschappij de mening toegedaan dat erfgoed bewaard moet worden. Als het niet noodzakelijk is om een paviljoen te plaatsen naast het monument, waarom zou je het dan doen?

Bang voor verandering?

Elke Gentenaar zal zich de ophef nog herinneren over de nieuwe stadshal in het centrum. Uiteindelijk wordt die vandaag wel omarmd als een ankerpunt in de stad. Zijn we niet gewoon bang voor verandering? "Ik vond de Stadshal persoonlijk altijd mooi, maar dat is natuurlijk subjectief. Een nieuw gebouw zetten is nog steeds iets anders dan aanpassingen doen aan een bestaand gebouw zoals het Gravensteen." Ook volgens Bass-Krueger gaat de vergelijking niet op: "Je kan je mening hebben over de Stadshal, maar die faciliteert nog steeds de publieke ruimte. Het paviljoen aan het Gravensteen wordt in een groene zone geplaatst en ontneemt net publieke ruimte. Dat is een objectief feit en geen subjectieve kwestie van schoonheid."

Blijf van (een deel van) ons erfgoed?

De discussie over de plannen met het Gravensteen brengt intense emoties met zich mee. Volgens Bass-Krueger hoeft dat niet te verwonderen. "Gentenaars voelen zich sterk verbonden met hun erfgoed, maar dit is zeker geen unieke casus. Ook in Frankrijk zag je na de brand in de Notre-Dame de discussies over de vernieuwing van de torenspits hoog oplaaien. Het publieke debat laat zien hoe nauw we verbonden zijn met onze monumenten en erfgoed. Dat probeer ik mijn studenten ook bij te brengen: erfgoed zit verweven in ons dagelijks leven en omringt ons. Tegelijkertijd maakt een discussie als deze ook duidelijk hoe blind we zijn voor andere vormen van erfgoed waaraan ook aandacht besteed zou moeten worden. Enkele maanden geleden werd de brutalistische Belgacomtoren gesloopt ondanks dat die een grote architecturale waarde had."

Belgian solutions

"In Gent is er geen beleid rond middeleeuws erfgoed", zegt Dumolyn. "Het Gentse stadsbestuur, en bij uitbreiding Vlaanderen, heeft geen visie op middeleeuws erfgoed. De Sint-Baafsabdij valt stukje bij beetje uit elkaar. De toekomst van het Pand is onzeker, nu de UGent eruit wegtrekt. Het Geeraard de Duivelsteen werd verkocht aan private investeerders zonder plan voor de toekomst. De oplossingen zijn amateuristisch en erfgoed wordt ondergesubsidieerd. Dit is triestig voor een stad als Gent, die in 2030 cultuurhoofdstad van Europa wil worden. "Tegen buitenlanders vertelt men altijd over Belgian solutions, oplossingen die ad hoc worden bedacht", lacht Bass-Krueger.

Water bij de wijn? 

Op 12 maart vond een overleg plaats tussen het stadsbestuur en de verschillende belangengroepen, maar men kwam niet tot een consensus. "Binnen de contractuele bepalingen die de Stad Gent heeft afgesloten is er geen ruimte voor onderhandelingen meer. Mocht het stadsbestuur nu de stekker uit het project trekken, zijn ze verplicht een som geld op te hoesten", vertelt Dumolyn.

"Ik ben er vrij zeker van dat de politici zullen toegeven aan de eisen" – Jan Dumolyn

"Er zijn nu twee opties. Oftewel zetten ze door tegen alle protesten in, oftewel wordt er werk gemaakt van een nieuw voorstel dat nieuwe compromissen sluit. Dat voorstel moet toegang voor invaliden garanderen, maar de visuele en omgevingsimpact tot het minimum reduceren. De protesten zullen blijven aanhouden tot die tweede optie bereikt is. Heel wat Gentenaars willen op basis van sentiment en emotie het kasteel niet zien veranderen. De politici merken dat en ik ben er vrij zeker van dat ze zullen toegeven aan de eisen."

0
Gemiddeld: 4.7 (3 stemmen)

Reacties

Bericht: 
Knap artikel, proficiat, ik kan er mij helemaal in vinden ! Mvg, Tom Hemelaer Advocaat

Bericht: 
Bovenstaand artikel beschrijft heel precies waar het om gaat. Het stadsbestuur heeft zich vergaloppeerd (kan gebeuren..) en moet nu fier genoeg zijn om samen met de Gentenaars een goed plan te ontwikkelen. Toegang voor andersvaliden is heel belangrijk, shop en cafetaria zijn overbodig (er is genoeg in de onmiddellijke omgeving).

Bericht: 
Ik vind gans dat gedoe rond de verbouwing van het Gravensteen totaal misplaatst Tgaat hier meer om een commerciële stunt om extra geld in het laadje te brengen, dan om erfgoed bewaren Ja ik ben tegen zo' n ne glazen bokaal tegen zo'n oud monument Maar ja stad Gent wild veel te veel geld in het laadje van toeristen die onze straten bevuilen en verkeersregels aan hun laars lappen dan aan de Gentenaar denken. Zo ook de Gentse feesten Ik ga al 10j meer naar de Gentse feesten Waarom commercieel gedoe met nog alleen optredens geen straattheater meer en het volkse is weg In gans België zijn er optredens van muzikanten tijdens de zomer maanden Waarom dan nog eens 10 dagen lang in gent De Gentse feesten zijn niet meer van de Gentenaars maar voor de toeristen die van overal komen behalve uit gent

Bericht: 
-

Bericht: 
Ik kan het artikel volledig onderschrijven. Dit ontwerp werd verkozen omdat het “omkeerbaar” is. Het nummeren en bewaren van de uitgebroken stenen is sowieso een verplichting. Een betonnen liftkoker plakken aan de gevel van de burcht gaat volledig in tegen het zinnebeeld van een burcht. Het aanzicht van uit Geldmunt wordt volledig verstoord. Bij bevraging blijken de verenigingen van gehandicapten daar helemaal geen punt van te maken. Op elke verdieping even uit stappen, en daar terug geconfronteerd worden met slechte bevloering! Begin met de voetpaden en toegankelijkheid van de stadsdiensten! Laat de burcht met rust!

Bericht: 
Er wordt op de emoties gespeeld om argumenten te ontkrachten. Maar heeft men de gehandicapten (vind ik nog altijd een vreselijk woord) daar zelf uitgebreid over bevraagd? Heeft men hun belangenverenigingen gehoord? Wensen zij dit echt, of willen zij dat in eerste instantie de toegankelijkheid van de stadsdiensten verbetert met deze centen!

Reactie toevoegen