Excelleert Vlaanderen?

"Wat er in het najaar van 2019 gebeurde, was redelijk uniek", zegt Ine Hermans, co-auteur van 'Vlaanderen excelleert!?' en vakbondsverantwoordelijke cultuurwerkers voor ACV Puls. "De culturele sector, die toch uit heel wat diverse actoren bestaat, is toen als eerste in gang geschoten om te reageren tegen de besparingspolitiek van de regering-Jambon. Er werd heel veel over geschreven in de pers, maar met een boek creëren we een soort tableau vivant van dat verzet. Daarnaast zijn de besparingen nog niet volledig teruggedraaid en bevinden we ons volop in de coronacrisis die stevig inhakt op cultuur en kunst. Met een heleboel grote namen uit het Vlaamse kunstenlandschap willen daarom ook tonen dat we nog steeds strijdlustig en vastberaden zijn om die boodschap over te brengen."

Niet iedereen mag excelleren

Met het boek wil Hermans aanzetten tot nadenken over de plaats van kunst en cultuur in onze samenleving. "We hebben op dit moment een regering die van in het begin heeft gezegd: 'Kunst en cultuur, allemaal goed en wel, we vinden het vooral belangrijk om kwaliteit voort te brengen. We moeten excelleren zodat wij als Vlaanderen kunnen tonen wat we waard zijn en wat voor een sterke natie we vormen.' Vanuit dat opzicht wil men kunst en cultuur gaan inzetten als een soort vehikel om politieke doeleinden te bewerkstelligen, terwijl kunstenaars daar helemaal niet voor dienen. Voldoende investeringen zijn noodzakelijk, maar men mag zeker niet de output gaan sturen."

"Dit boek is een tableau vivant van het verzet"

Is het niet contradictorisch dat de Vlaamse Regering wil dat Vlaanderen excelleert op cultureel vlak, maar tegelijk wel structurele besparingen doorvoert? "Men wil investeren, maar heel gericht. Men ziet vooral de grote kunstinstellingen zoals de AB, De Singel, Opera Ballet Vlaanderen, waar de politiek zeggenschap over heeft, als degene die cultuur uitdragen en die belangrijk zijn Vlaanderen een bepaalde uitstraling te bezorgen. De kleinere spelers vindt men dan blijkbaar toch minder belangrijk, terwijl wij dat net bijzonder belangrijk vinden als je een divers kunstenlandschap wil."

Kunst voor de politieke kar gespannen

"Enerzijds horen we heel vaak het mantra dat 'iedereen moet besparen en we daarom niet moeten klagen'. Maar het is ook een drogreden om de tegenstanders van besparingen de mond te snoeren en ondertussen het kunstenlandschap meer te gaan sturen. Als men investeert in de grotere instellingen die verantwoording moeten afleggen en die worden gesubsidieerd via een beheersovereenkomst waar om de vijf jaar moet over onderhandeld worden, dan is het als overheid gemakkelijk om controle te hebben en te interveniëren."

"Door die investeringen te verschuiven, ga je de onafhankelijkheid van de instellingen een stuk tenietdoen. De bedoelingen van de Vlaamse Regering staan daarmee recht tegenover wat de cultuursector wil realiseren. En het is net die wrijving die nu tot een hoogtepunt is gekomen. We hebben hetzelfde ook in de socioculturele sector zien gebeuren, dat organisaties die het beleid bekritiseren de rekening gepresenteerd krijgen. Als je merkt dat organisaties steeds meer gebruikt worden om een politiek beleid te ondersteunen, dan heb je daar op een bepaald moment genoeg van."

Op zich is een canon niet verkeerd, de vraag is wat de doelstelling van zo'n idee is

Hetzelfde principe ziet Hermans terugkomen in de discussie omtrent de Vlaamse canon. "Op zich is een canon niet verkeerd, de vraag is wat de doelstelling van zo'n idee is. Men zet heel graag de Vlaamse meesters zoals Van Eyck en Bruegel in de verf. Dat vind ik een een tekortkoming van de geschiedenis die wij als regio en als land hebben. Eigenlijk moeten we onze geschiedenis ook kritisch onder de loep nemen. Het hele debat over dekolonisering, dat zie ik niet meteen in de canon terechtkomen. Terwijl dat net cruciaal is, net als de protesten rond 'Black Lives Matter' en de genderpolitiek. Daarbovenop leidt de canon ook tot de gekste discussies: moeten zaken als 'gehaktballekes met tomatensaus' er ook in? Op die manier wordt het een beetje karikaturaal." 

Recept voor een succesvol protest

Ondertussen zijn een aantal besparingen teruggeschroefd of uitgesteld. Wat was de sleutel van het succes van de protesten? "Ten eerste zijn de protesten heel sterk van onderuit gegroeid. Op het moment dat het uitlekte dat er zestig percent ging bespaard worden op de projectsubsidies, zijn heel veel mensen enorm boos geworden. State of the Arts heeft toen een avond georganiseerd waar onmiddellijk tweeduizend mensen zijn op afgekomen, wat van een enorme dynamiek en energie getuigde. De vraag was niet 'gaan we hier we hierop reageren?', maar 'hoe gaan we hierop reageren?'"

Alsof we alleen maar gebaat zijn met een samenleving die draait om winst en verlies

De andere sleutel tot succes is het feit dat andere sectoren zoals de sociale sector, heel snel de aansluiting hebben gemaakt. Ook daar werd hevig bespaard en dat personeel wilde dus ook actievoeren. Zo hebben we heel snel mensen kunnen mobilseren. Door die kruisbestuivingen versterken we elkaar en tonen we aan dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten als slachtoffer van het besparingsbeleid. Daarnaast zijn er natuurlijk ook heel snel bekende mensen op de kar gesprongen die als megafoon hebben gefungeerd in dat publieke debat. En niet onbelangrijk: ook de studenten zijn onmiddellijk mee op de kar gesprongen."

Cultuur draait geen verlies

Hermans denkt dat de ongeziene golf van soldariteit het begin is van een duurzamere samenwerking tussen verschillende sectoren. "Nu heeft iedereen natuurlijk zijn eigen problemen, wat het moeilijk maakt om met een bredere blik te gaan kijken. Solidariteit is een mooi woord, maar het effectief uitvoeren is een kwestie van volhouden en inzet. Als mensen op de werkvloer moeten samenwerken met verschillende statuten, achtergronden en lonen, dan is dat een grote uitdaging. Als vakbond vinden we dat zeer belangrijk en onze afgevaardigden gaan dan ook heel vaak in dialoog om het werk voor iedereen ten goede te laten komen, ook voor de freelancer die je maar een week ziet. Solidariteit is broodnodig, maar het is een werkwoord." 

Solidariteit is broodnodig, maar het is een werkwoord

Vaak worden de besparingen op kunst en cultuur gelegitimeerd door te stellen dat ze geen economisch nut hebben, maar daar gaat Hermans niet mee akkoord. "Heel veel facetten van onze samenleving hebben geen economisch doel. Gelukkig maar! Als je kijkt naar de verhouding tussen investment en return zou je kunnen denken dat je verlies draait, maar cultuurproducties zetten ook mensen aan het werk en brengen dus op. Cultuur brengt eveneens toerisme, ticketverkoop en marketing op gang. Studies zeggen dat één euro overheidsgeld voor de cultuursector drie euro oplevert. Maar eigenlijk verengt een discussie over centen het debat en dat is nu net niet nodig, alsof we alleen maar gebaat zijn met een samenleving die draait om winst en verlies."