Wanneer literatuur en activisme elkaar ontmoeten, ontstaat er een spanningsveld: auteurs als Sally Rooney en Orhan Pamuk zijn het levende bewijs dat woorden niet onschuldig zijn, maar politieke kracht en verantwoordelijkheid dragen.
Sally Rooney, de Ierse auteur van 'Normal People' en 'Conversations with Friends', won de 2025 Sky Arts Award voor literatuur met haar nieuwe boek 'Intermezzo'. Toch heeft ze die niet persoonlijk in ontvangst genomen. Het werd haar namelijk afgeraden het Verenigd Koninkrijk binnen te treden, omdat ze het gevaar loopt opgepakt te worden voor het steunen van Palestine Action. In het Verenigd Koninkrijk werden er al meer dan 700 mensen opgepakt, waarvan het merendeel 60-plussers, op grond van de Terrorism Act. Dit komt allemaal door de Britse overheid die in juli Palestine Action erkende als terroristische organisatie. Steun betuigen aan de groep kan bijgevolg dus leiden tot een gevangenisstraf van maximaal 14 jaar. De reden dat het Verenigd Koninkrijk Palestine Action als terroristisch beschouwt, heeft te maken met hun directe acties zoals het bekladden van RAF-vliegtuigen met rode verf, wat wettelijk als vandalisme wordt beschouwd. Ze verwijten het de overheid namelijk, omdat die nog steeds militaire steun biedt aan het genocidale Israëlische regime. Rooney prijst de pro-Palestijnse groep en staat volledig achter hun aanpak en boodschap. Ze wil zelfs de opbrengst van haar boeken aan hun schenken.
Waarom lijkt er meer ruimte te zijn voor polariserende uitspraken dan voor oproepen tot vreedzaam protest?
Rooney is natuurlijk niet de enige auteur die de winst van hun literair werk gebruikt voor het steunen politiek getinte organisaties. Eén van de prominentste voorbeelden in het Verenigd Koninkrijk momenteel is J.K. Rowling, auteur van de Harry Potter-reeks. Naast het steunen van goede doelen die focussen op kwetsbare kinderen in Oost-Europa en de strijd tegen armoede, is ze ook een fervent aanhanger van anti-trans ideologieën. Ze financiert rechtszaken die zich richten op het beperken van rechten en bescherming voor transvrouwen in het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Ook gebruikt ze haar socialemediaplatformen om transhaat te verspreiden, dit onder het mom van het beschermen van vrouwen en kinderen. Zij is niet zomaar een anoniem persoon op het internet, het gaat hier over een auteur naar wie veel mensen naar opkijken en dus ook serieus nemen ongeacht of ze de juiste referenties heeft om over complexe onderwerpen 'feiten' te verspreiden. Als gevolg hebben Rowlings meningen en financiële steun een directe impact op de duizenden levens van genderqueer personen in het Verenigd Koninkrijk. Ze wordt regelmatig in verband gebracht met de stijgende haatmisdaadcijfers, omdat haar publieke uitspraken invloed zouden hebben op de maatschappelijke beeldvorming.
Wanneer Rooney, net als Rowling, haar stem gebruikt om aandacht te vragen voor het beëindigen van een conflict, riskeert ze juridische gevolgen. Rowling daarentegen ondervindt weinig weerstand bij het uiten van controversiële standpunten. Dat roept vragen op over de grenzen van vrije meningsuiting: waarom lijkt er meer ruimte te zijn voor polariserende uitspraken dan voor oproepen tot vreedzaam protest?
Andere literaire stemmen tegen onrecht
Het literaire activisme van de Palestijnse schrijfster Adania Shibli toont hoe literatuur een ruimte kan openen voor verzet en herinnering. Haar roman 'Een klein detail' oogstte internationaal lof, maar de toekenning van de LiBeraturpreis op de Frankfurter Buchmesse in 2023 werd op het laatste moment ingetrokken. Dat besluit riep een storm van kritiek op: meer dan 1.300 intellectuelen tekenden een open brief waarin ze pleitten voor het zichtbaar maken van Palestijnse stemmen. Shibli, die vaak anonieme personages opvoert, weigert literatuur terug te brengen tot louter geschiedschrijving. Ze onderzoekt hoe trauma, liefde en macht door taal heen resoneren. In 'Een klein detail' echoot de gruwel van verkrachting en moord in 1949 door naar het heden, en toont ze hoe oorlog de menselijkheid, en zelfs de capaciteit tot liefhebben, kan vernietigen. Voor Shibli is taal een intiem, politiek geladen domein, een toegangspoort tot uitgewiste plaatsen en verloren stemmen. Haar werk verbeeldt alternatieve manieren van leven en samenhorigheid, voorbij de opgelegde grenzen van macht en conflict.
Voor Shibli is taal een intiem, politiek geladen domein, een toegangspoort tot uitgewiste plaatsen en verloren stemmen
Ook Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk belichaamt een literaire vorm van activisme die zowel persoonlijk als politiek geladen is. Na de verwoestende aardbevingen in Turkije in 2023 voelde hij zich moreel gedwongen te schrijven over het menselijke leed en de corruptie in de bouwsector, waarmee hij tussen de regels door het falen van de staat aan de kaak stelde. Hoewel Pamuk zichzelf liever niet ziet als de "stem van Turkije", erkent hij dat zijn schrijverschap hem onvermijdelijk tot publieke criticus maakt. Zijn romans weven allegorieën die autoritaire regimes uitdagen, zoals in 'De nachten van de pest'. Daarnaast breekt hij taboes door te schrijven over de massamoorden op Armeniërs en Koerden, wat hem niet alleen erkenning maar ook aanklachten en bedreigingen opleverde. Tegelijk onderstreept Pamuk de ethische plicht van literatuur: door vrouwenstemmen centraal te plaatsen, probeert hij vastgeroeste machtsstructuren te doorbreken. Zo balanceert zijn oeuvre voortdurend tussen kunst en verzet, tussen esthetiek en politieke urgentie.
Reactie toevoegen