Open Boek met Jan Orbie

Waarom blijft interesse in Europese politiek zo laag bij de gemiddelde burger?

"Ik denk dat de interesse in politiek sowieso laag ligt. We zien steeds meer cynisme en nihilisme als het over politiek gaat en dan is Europese politiek per definitie nog een stukje verder van ons bed. We kennen die commissarissen niet en kunnen hun namen meestal zelfs niet uitspreken. De EU is heel veel met economisch-technische en regulatorische zaken bezig, niet per se met de zaken die de mensen het meest interesseren, namelijk sociale zekerheid, fiscaliteit, onderwijs en werkgelegenheid."

Hoe komt het dat er voor Oekraïne bijna unanieme Europese steun is, maar dat er op vlak van Israël en Palestina veel meer verdeeldheid is?

"Het was in 2022 meteen duidelijk dat de EU veel ontvankelijker was voor vluchtelingen uit Oekraïne dan voor vluchtelingen uit het Midden-Oosten of Afrika. Wat sommige kritische waarnemers en onderzoekers al lang zeiden, namelijk dat de EU toch wel een beetje racistisch of neokoloniaal is in haar migratiebeleid, dat werd toen plots glashelder. Plots konden we veel meer vluchtelingen verwelkomen. Dat heeft te maken met een zeer subjectief gevoel van identiteit, en met het feit dat, zoals heel veel mensen letterlijk zeiden op sociale media, het 'witte' mensen zijn, die 'op ons lijken'. Dat klinkt zeer grof, maar au fond komt het daar wel een beetje op neer."

"Globaal genomen creëren universiteiten de kennis die macht mee ondersteunt"

"Een andere factor is de angst voor Rusland, terwijl we met Israël een heel complexe historische relatie hebben. Ik merk van Duitse collega's, zeer slimme en sympathieke academici, dat zij anders gesocialiseerd zijn in hun identiteit daarrond. Dat heeft alles te maken met de geschiedenis van het antisemitisme en dat is iets dat wij vanuit Europa ook mee hebben gecreëerd. We hebben eerst het Midden-Oosten in stukjes verdeeld en dan hebben we sommige groepen mensen, zoals in de Balfour-verklaring, een voorrecht gegeven. Na de Tweede Wereldoorlog hebben we geprobeerd om het vreselijke drama van de Holocaust op te lossen door de oprichting van de Israëlische staat te ondersteunen. Dit alles gebeurde in een volop koloniale context."

"En uiteindelijk is het ook zo dat Israël gepercipieerd wordt als Europa. Het idee heerst dat Israël een Europees land is dat toevallig in een ander continent ligt, maar net als ons democratisch en modern is. Ze doen bijvoorbeeld mee aan Eurovision en spelen Europees voetbal. De Palestijnen zijn dan het tegenovergestelde van dat allemaal."

U heeft het in uw cursus over dekolonisatie. Wat betekent dekoloniseren van een universiteit, en doet de UGent genoeg?

"Om te beginnen denk ik dat de dekoloniseringsagenda zeer waardevol is, omdat ze ons wijst op een aantal fundamentele biases en gebreken in het universitair systeem. Ze biedt ons een heel arsenaal aan woorden, een discours eigenlijk, om de vinger te leggen op die problemen. Problemen van ongelijkheid tussen studenten, vragen over welke kennis belangrijk is en naar wie we moeten luisteren. Hoe zit het met die hiërarchieën? Als je dat bekijkt is grensoverschrijdend gedrag ook niet verwonderlijk. Het feit dat studenten die deel uitmaken van minderheden zich vaak helemaal niet thuis voelen binnen de muren van de universiteit enzovoort."

"Maar het zou een illusie zijn om te doen alsof we de universiteit kunnen dekoloniseren. Dat is een utopie. Als een volledige dekolonisatie van de maatschappij al mogelijk is, dan zal de universiteit de laatste plek zijn waar het ook zal gebeuren omdat kennis een belangrijke component is van macht. Macht kan niet zonder legitimatie en kennis is een heel belangrijk onderdeel van legitimatie en dat is waar universiteiten voor bestaan. Universiteiten doen ook goede dingen, maar globaal genomen creëren universiteiten de kennis die macht mee ondersteunt."

"De EU is toch wel een beetje racistisch"

"De onbereikbaarheid van volledige dekolonisering moet ons niet tegenhouden om stappen te zetten. Ik ben blij dat er bijvoorbeeld op onze faculteit een stille ruimte komt waar mensen kunnen bidden of tot rust komen, dat is zo een kleine stap. Tegelijkertijd zien we dat het nog altijd vooral de Vlaamse mannen zijn die onze studenten doceren."

U krijgt soms verweten dat u als lesgever niet neutraal genoeg bent. Wat heeft u daarop te zeggen?

"Ik heb zelf ook lange tijd geloofd, of willen geloven, dat er zoiets bestaat als een absoluut neutrale wetenschap. Na jaren in het metier begin je te beseffen wat critici eigenlijk altijd al gezegd hebben, namelijk dat er altijd een zeker ideologische politieke kleuring is in kennis. Al was het maar door de beslissing welke vragen je wel of niet stelt, naar welke data je al dan niet kijkt en hoe je die interpreteert. Tegelijkertijd heb je altijd collega's die de schijn ophouden dat er wel iets zou bestaan als neutrale kennis. Dat is de manier waarop het instituut zich stand houdt, uiteraard. Mijn evaluaties zien er nog altijd goed uit, dus ik hoop dat er niet te veel studenten zijn die daar problemen mee hebben. Dat wil trouwens niet zeggen dat er geen waarheden bestaan of dat sommige inzichten niet méér waar zijn dan andere."

"Nog meer in AI-tijden eigenlijk, wanneer kennis met een paar vingertoetsen lijkt op te borrelen. We moeten jullie nog weerbaarder maken om kritisch om te gaan met wat iemand of iets als waarheid presenteert. Ik kan mij inbeelden dat dat lastig moet zijn voor studenten, jullie zitten nu al in een tijdsgewricht waarbij er heel veel onzekerheden zijn. Het is minder duidelijk hoe de toekomst er uit zal zien. Professoren kunnen niet met zekerheid zeggen wat altijd objectief en waar is, dan moet dat zeer lastig zijn. Dan kan ik alleen maar hopen dat wij jullie wel de tools aanbieden om hier mee om te gaan en om kritisch te bewegen in de nieuwe context."