De bankencrisis, de corona-economie, de energieprijzen die de laatste weken de pan uit vliegen. Neen, 'de Markt' zal het niet oplossen. Die bestaat immers niet in het luchtledige. Een institutioneel kader houdt haar recht.
Hannes Blockx
We zijn circa 1980. De homo politicus werd vermoord door de homo economicus. Niet langer had de mens het voor het zeggen in haar eigen maatschappij, maar de Onzichtbare Hand. Deregularisering moest de mens vrij maken, want 'je kon toch doen wat je wilt'. Dit kan bezwaarlijk een vrijheidsideaal worden genoemd. Een mens is immers niet vrij door te leven zonder formele regels, daar anarchistische tendensen nieuwe, informele machtsstructuren baren: de laws of the jungle, die indruisen tegen het rechtvaardigheidsgevoel van iedereen met morele waarden.
De realiteit kan echter waarheidsgetrouwer weergegeven worden. Volgens de New Institutional Economics zijn door de mens gemaakte instituties de bepalende factor om een economie te kunnen doen slagen. Hun bestaan is een onvermijdbare realiteit. De afwezigheid van een normatief kader mag de aandacht niet afleiden van het feit dat de leemte wordt opgevuld met informele regels. Als we ons daar echter niet bewust van zijn, kunnen we niet openlijk en kritisch reflecteren over hoe de regels beter kunnen. In een groot collectief als onze hedendaagse maatschappij kan dit alleen via een formeel democratisch proces, dat nieuwe regels maakt en oude herziet.
De economie is een klein kind
Het is niet de afwezigheid van regels die ons vrij maakt, wel delen in de macht die deze regels maakt. Als de homo politicus dus van democratische overtuiging is en een deliberatieve attitude uitdraagt, – de enige mogelijk in functie van het algemeen belang – dan heeft de politiek meer dan het volste recht zich boven de economie te scharen. De maakbaarheid van de mens, van ons algemeen belang, van ons geluk, staat centraal in het liberale denken. Toch hebben vele liberalen al herhaaldelijk hun eigen waarden de rug toe gekeerd. Hun integriteit was blijkbaar ook te koop op de markt aan een 'democratische' prijs, of de onzichtbare hand heeft ze, hocus pocus, doen verdwijnen. Merkwaardig toch hoe atheïsten – van de oppervlakkige soort – steeds ook hun eigen goden blijven vinden: de markt, de natiestaat of een 'gelijke kameraad'. De autonomie en de maakbaarheid zijn in deze moderne godsbeelden ver te zoeken. De economie is namelijk een klein kind. Het mag spelen, maar er moet een hek staan rond het speelplein naast de drukke weg.
Wij maken onszelf als mens door als gemeenschap van vrije individuen samen het heft in eigen handen te nemen. Emancipatie, als een echte liberaal, als een echte democraat. Dan steken wij allermeest zichtbaar onze middelvinger uit naar de Onzichtbare Hand.
Reactie toevoegen