De jeugd is de toekomst, dat moet je Duitse leiders niet leren. Die jeugd lijkt nu echter massaal weg te lopen van de christendemocratie en zet zo de verhoudingen in de Duitse politiek op hun kop.
Op 26 september trok Duitsland naar de stembus: het was de eerste verkiezing in ruim twintig jaar zonder Angela Merkel als kandidaat. Het vertrek van Mutti Merkel uit de Duitse politiek schudde het partijlandschap grondig door elkaar. Dat was niet alleen het geval in de einduitslag, ook in het stemgedrag van jongeren deden zich grote verschuivingen voor.
Apocalyptische uitslag
Met iets minder dan een kwart van de stemmen wisten de christendemocraten, de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU, een recordaantal kiezers te overtuigen. Een record in de diepte, welteverstaan: sinds de oprichting van de Bundestag (het Duitse parlement, red.) na de Tweede Wereldoorlog, scoorden de christendemocraten nooit slechter. Tot overmaat van ramp verloren ze de positie van grootste partij aan de sociaaldemocraten (SPD) van Olaf Scholz, die nu in polepositie ligt om de nieuwe bondskanselier te worden. Wie kanselier wil worden, moet er wel in slagen een regering te vormen. Daarin lijkt er een sleutelrol weggelegd voor de derde en vierde partij, respectievelijk de groene Grünen en de liberale FDP.
Amper 10 % raakte overtuigd door de christelijke waarden
Dat zien veel Duitse jongeren graag gebeuren: bij stemmers jonger dan 25 werden de Grünen immers de grootste partij, met 22 % van de stemmen, op de voet gevolgd door de FDP met 21 %. In dezelfde kiezersgroep haalde de SPD met 15 % ook een respectabele score. Hoewel de cijfers voor de CDU/CSU over de hele lijn bloedrood kleurden, was de uitslag bij jongeren ronduit schrijnend. Amper 10 % van de 18- tot 24-jarigen raakte overtuigd door de christelijke waarden. Bij de vorige verkiezingen in 2017 haalden ze nochtans bijna een kwart van de stemmen in die categorie.
Een mogelijke reden is het wegvallen van Angela Merkel als boegbeeld van de CDU. Uit een enquête voor de verkiezingen in 2017 bleek dat de mensen die dit jaar mochten stemmen − en toen 14 tot 17 jaar waren − de kanselier best konden smaken. 35 % van hen beweerde dat ze op haar zouden gestemd hebben. De uitslag eind september was dus misschien wel een letterlijk voorbeeld van de kanseliersbonus. De CDU-kandidaat, Armin Laschet, was immers enkel op deelstaatniveau actief als bestuurder, en genoot verre van de nationale bekendheid die voor Merkel, na bijna zestien jaar als bondskanselier, vanzelfsprekend was. Zijn grootste concurrent, Olaf Scholz, was wel al actief op nationaal niveau als minister van Financiën in de laatste regering-Merkel. Die maakte bovendien een goede beurt als minister tijdens de coronacrisis, door meer dan tweehonderd miljard euro vrij te maken voor bedrijven die in moeilijkheden kwamen. Als er al iemand Merkels bonus (gedeeltelijk) heeft meegekregen, zal het dus Scholz geweest zijn. De groene kandidaat, Annalena Baerbock, en de liberale kandidaat, Christian Lindner, hadden op geen van beide vlakken ervaring.
Citrusvruchtenpolitiek
De reden waarom Baerbocks Grünen zo hoog scoorden, ligt waarschijnlijk bij het kernthema van de partij: klimaat. Ook in Duitsland kwam in 2018 de klimaatbeweging sterk van de grond, tot klimaatspijbelen toe. De Duitse jongeren deden het op vrijdag, vandaar de naam 'Fridays for Future', en de Duitse Anuna De Wever heet Luisa Neubauer. De klimaatstakers slaagden er schijnbaar in om het momentum langer te rekken dan in België. Zo vonden er twee dagen voor de verkiezingen (24/09) grootschalige protesten plaats in heel Duitsland. De betoging in Berlijn lokte volgens de organisatie meer dan 100.000 mensen, terwijl in de rest van het land samen nog eens meer dan een half miljoen ontevreden jongeren op straat kwamen. Zij richten hun woede voornamelijk tegen de CDU/CSU en de SPD, die een gebrek aan actie verweten worden. Die ontevredenheid vertaalde zich in de beste score voor de groene partij ooit: bijna 15 %, een stijging van 6 % tegenover 2017.
De groenen en liberalen willen niet langer als aanhangsel van de traditionele partijen beschouwd worden
De winst voor de liberalen van FDP zou volgens politicoloog Uwe Jun (Universiteit van Trier) gedeeltelijk op de pandemie terug te voeren zijn. Bij Tagesschau, het Duitse journaal, vertelt hij: "Tijdens de coronacrisis was FDP de enige partij naast extreemrechts die telkens weer de individuele rechten beklemtoonde." Ook digitalisering was volgens Jun al langer een stokpaardje van de FDP. Opnieuw dankzij de lockdown kwam dat thema meer in de schijnwerpers te staan. Als voorvechter van digitalisering was Lindner ook meer dan zijn medekandidaten prominent aanwezig op sociale media, wat zijn bereik bij jongeren vergrootte. Een vierde punt waarop de FDP zich sterk profileerde, was onderwijs in coronatijden: een parlementslid noemde Duitsland op het gebied van digitalisering "een ontwikkelingsland" en het onderwijs "vervallen". Zo maakte de FDP handig gebruik van de frustraties die bij jongeren leven.
FDP en Grünen lijken zich bewust van hun machtspositie: ze vergaderden in de week na de verkiezingen onverwacht al eens in besloten kring. De kleur van FDP is geel, die van die Grünen − verrassend − groen. De Duitse pers benoemde het verbond al gauw als 'citruscoalitie'. De voorzitters van de beide partijen postten een identieke foto op Instagram, met als bijschrift: "In de zoektocht naar een nieuwe regering verkennen we wat we gemeen hebben en slaan we bruggen tussen onze verschillen. Spannende tijden." Het is een duidelijke indicatie dat de groenen en liberalen niet langer als aanhangsel van de traditionele partijen beschouwd willen worden, wanneer ze met een van hen in een coalitie treden. Of dat een verkeerslichtcoalitie (met het rood van SPD), of een Jamaicacoalitie (met het zwart van CDU/CSU) wordt, willen zij zelf bepalen.
Reactie toevoegen