Musicaltitaan Stephen Sondheim

Achtergrondheim

Sondheim werd geboren in 1930 in New York City. Zijn jeugd was niet bepaald gelukkig: zijn ouders scheidden toen hij tien was en zijn moeder, waar hij naar eigen zeggen een afkeer van had, stuurde hem meteen daarna naar een kostschool. Die zomer leerde hij echter meteen James Hammerstein en zijn vader Oscar Hammerstein II kennen. Deze laatste was een bekende componist, die onder andere voor 'The Sound of Music' schreef. Oscar gaf meteen zijn liefde voor musical en componeren mee aan Sondheim die al piano speelde sinds zijn zevende. Op zijn twaalfde maakte Sondheim een musical over zijn school genaamd 'By George' dat een gigantisch succes was bij zijn medescholieren. Hammerstein, die overigens niet wist dat Sondheim zelf achter het script zat, kraakte de musical af met de woorden "dit is het vreselijkste dat ik ooit gezien heb".

"Dit is het vreselijkste dat ik ooit gezien heb"

Omdat Hammerstein een goede leerkracht was, bood hij echter ook meteen aan om Sondheim uit te leggen waarom het vreselijk was, wat resulteerde in een van de meest leerzame middagen uit Sondheims leven. Wat volgde was een schoolloopbaan die hem van theater naar componeren bracht, met ernaast ook een korte duik in de wiskunde. Na zijn studies werd hij niet meteen het musicalgenie dat hij nu is. Eerst verfijnde hij zijn woordkunsten door afleveringen te schrijven voor de comedy 'Topper' en kruiswoordraadsels te maken voor het magazine 'New York'. Deze ervaringen maakten van Sondheim een van de meest vernieuwende musicalmakers op Broadway. Nog voor zijn dertigste verjaardag schreef hij de liedteksten voor de intussen legendarische musicals 'West Side Story' en 'Gypsy'. Dit deed hij samen met de bekende componist Leonard Bernstein. Deze samenwerking zette meteen de toon voor vele andere samenwerkingen tijdens de carrière van Sondheim, die veel zelf schreef maar de input van andere creatievelingen altijd enorm waardeerde.

Speelse vernieuwingen

Sondheim staat bekend voor vele vernieuwingen op Broadway, die haaks stonden op wat de klassieke musical moest zijn: vrolijk, niet al te moeilijk om te volgen en altijd met een goed einde. Sondheim zette doorheen zijn carrière veel van deze ideeën aan de deur, onder het motto nooit bewust twee keer hetzelfde te doen. Daardoor bevatten veel van zijn stukken bijvoorbeeld een hele hoop muzikale en talige experimenten, met hele moeilijke teksten en composities. Zo is bijna elk nummer in 'Sweeney Todd' een recombinatie van het nummer 'Deus Irae', wat staat voor 'de god van de toorn', en dus ook een recombinatie van zichzelf.

"Do not let it grieve you / no one leaves for good"

Of neem bijvoorbeeld de musical 'Company', een musical zonder vaste volgorde waarin ieder nummer in een andere volgorde kan gezet worden om een nieuw stuk te creëren. Deze variaties en recombinaties zorgen voor gelaagde musicals, waarin iedere laag meer en meer betekenis toevoegt. Een beetje zoals een cadeautje dat meerdere keren ingepakt is, of een ui.

Het ruige leven

Ook thematisch bracht Sondheim veel vernieuwingen naar Broadway. Hij vond het belachelijk dat musicals een brok positiviteit moesten zijn: een musical is een kunstvorm en die mag zeker ook de realiteit in al haar ambivalentie weergeven. Schoonheid en juistheid zijn volgens Sondheim dan ook minderwaardig. Zo werkte hij mee aan stukken zoals 'Gypsy' waarin een moeder haar kinderen probeert te manipuleren om haar eigen onvervulde dromen waar te maken. Of 'Company', dat gaat over de menselijke drang naar gezelschap en hoe die soms onvervuld kan zijn. Comfort en nostalgie zijn namelijk juist te vinden in wat niet lijkt samen te gaan, maar uiteindelijk toch verrassend goed past.

Zo kwam Sondheim er ook bij om te experimenteren met een hele hoop zaken die op het eerste gezicht ongelooflijk raar lijken. Zie bijvoorbeeld de musical 'Frogs' waarin hij Meryl Streep en Sigourney Weaver castte en in het zwembad van Yale liet spelen. Of bijvoorbeeld 'Into the Woods' waarin hij een eindeloze repetitiviteit gebruikt om de draak te steken met de klassieke sprookjesstructuur. Na verloop van tijd heeft hij een muzikaal rariteitenkabinet uitgewerkt waarvoor hij voor altijd herinnerd en geprezen zal worden. De musicalwereld zal hem missen, maar nooit vergeten. Zoals Sondheim zelf schreef in 'Into the Woods': "Do not let it grieve you / no one leaves for good".