De catharsis heette Corona

COVID-19: een poging om de schade op te meten

Op 13 maart moet het geleidelijk aan zijn beginnen binnensijpelen. Er hing een vreemde sfeer op mijn stageplek in Brugge. Het skatepark aan de overkant was quasi leeg en de langverwachte stille disco in de Sioux die avond werd meedogenloos van mij weggerukt. De horeca gaf zich niet gewonnen en organiseerde stevige doordrinkavonden om hun vaten leeg te krijgen. Toen ook dit verboden werd, verschenen de stiekeme lockdownparty's ten tonele waar ook de man van Gwendolyn Rutten gretig aan deelnam.

Toen was het nog grappig.

De mokerslag kwam vier dagen later op 17 maart, toen ik voor het eerst kennismaakte met mevrouw Wilmès die verbluffend goed Nederlands spreekt. Niemand wist waar zij ineens vandaankwam. We zaten allen aan ons televisiescherm gekluisterd en luisterden aandachtig naar Van Ranst die altijd dezelfde trui draagt. Hij werd een held. Hij was zelfs de enige die niet meeging in de populaire en optimistische praat van de ministers en ons meteen vertelde dat we de zomerfestivals alvast op onze buiken mochten schrijven.

"We zijn precies wa slecht begonne"

2020 beloofde sowieso al weinig goeds. Het was een jaar dat er anders uitzag op papier maar dat wij, ondanks waarschuwingen en strijdkreten langs alle kanten, zouden invullen zoals alle jaren ervoor. Toch werd daar van onderuit een stokje voor gestoken. Het was genoeg geweest. Als de berg niet naar Mozes komt, weet u wel. Het begon met bosbranden in Australië, enkele pittige stormen met bescheiden vrouwen- en mannennamen, een sprinkhanenplaag in Oost-Afrika – over Mozes gesproken – en Trump heeft nog nooit zo hard uit zijn nek geluld als vandaag. Volgens de Bijbel was ongeveer 3000 jaar geleden de sprinkhanenplaag trouwens de achtste ramp in Egypte. Laten we even kijken.

We hebben deze crisis nodig om de belangrijke reflectie te maken die we tot nog toe onverschillig van ons hebben afgeschoven

De eerste plaag zou de modder- of bloedstroom geweest zijn, waarbij God het drinkwater liet opdrogen. Waterschaarste kennen we meer en meer door de hete zomers waarin het boeren verboden wordt waterreservoirs uit te putten en ons om onze auto te wassen. Maar op problematische wijze zien we dit vooral in de droogste continenten, zoals Afrika, waar overigens de herhaling van de muggen- en steekvliegenplagen het meest zichtbaar is. De rol van de kikkers is voorlopig onduidelijk. Aan de manier waarop wij vandaag met dieren omgaan en de vlees- en zuivelindustrie organiseren, worden met gemak de frequente gevallen van veepest en vogelgriep gekoppeld. De epidemie van zweren spreekt voor zich. Ook de hagelplaag draagt bij ons de naam Ciara, Dennis of Francis, of verwijst simpelweg naar de alsmaar extremer wordende natte winters. Maar wat na de sprinkhanenplaag? Staat ons totale duisternis te wachten? En de dood van de eerstgeborenen; nakende onvruchtbaarheid?

Het was God die de Egyptenaren strafte, zoals hij nu misschien in 2020 opnieuw doet. Of zijn we niet meer gelovig? Wetenschappers beweren dat de Bijbelse plagen uit het Oude Testament, die bovendien echt plaatsvonden, te wijten waren aan klimaatverandering en een vulkaanuitbarsting. Toen al. Hebben we dan niks geleerd? De Egyptenaar draait zich om in zijn graf. Slaat de natuur terug en zijn we niet voldoende naïef om in onze über-rationele denkwereld te geloven dat de natuur een intentionele kracht is?

We moeten de 'Politiek van Meer' dringend afbouwen naar een 'Politiek van Minder'

Ik doe een voorstel: laten we er gewoon eens van uitgaan dat de natuur kwaad is en ons wil straffen. Alleen al het prachtige zomerweer sinds de lockdown kan als lijvige (fictieve) illustratie dienen. Is dit dan geen serieuze wake-upcall? En toch koppig voortdoen. Volgens mij hebben we deze crisis nodig om de belangrijke reflectie te maken die we tot nog toe onverschillig van ons hebben afgeschoven, zowel op economisch, klimatologisch, als mentaal vlak. Deze crisisperiode biedt ons de ultieme kans om tot een catharsis te komen, als we ervoor openstaan, tenminste. Zowel wij als onze leiders staan voor een ongeziene uitdaging, waardoor deze coronaperiode heel erg interessant en waardevol is. Ik vrees alleen dat een ezel zich wél twee, zelfs drie, vier, vijf keer aan dezelfde steen stoot.

Mens ft. dier

Het evenwicht is zoek. Nooit eerder zetten we de natuur omwille van economische redenen zo naar onze hand en leefden we zo naast de dieren. Neem daar de overbevolking bovenop en het plaatje vandaag klopt volledig met pessimistische maar realistische voorspellingen. We leven niet alleen met te veel, maar we willen ons ook nog eens een levensstijl aanmeten die ver boven onze stand reikt. Mensen horen het niet graag, maar we moeten de 'Politiek van Meer' dringend afbouwen naar een 'Politiek van Minder' en daar staat helaas een schamel aantal politici voor garant. De luxe die wij in het Westen kennen, neemt abnormale proporties aan waar wereld en dier de rekening van betalen. Tegenwoordig moet een CO2-bijdrage volstaan om de luchtvervuiling van uw Zalandopakketje op te vangen. Moeder Natuur moet erg trots zijn op ons. Vorige week hoorde ik nog een reclamespotje waarin een stevig doorgeblazen plofkip zijn eigen 'gezond en voedzaam' vlees verkocht met het stemmetje van Bruno Vanden Broecke of Ben Segers; dat is me ontgaan. Walgelijk. De waarheid achter de plofkip is de volgende: het beestje heeft in de stampvolle stal minder ruimte dan één A4'tje, kan niet scharrelen en krijgt gelukkig pas verzwakte en pijnlijke poten met ammoniakbrandwonden vanaf zijn vijfde week, want in week zes wordt deze alweer ondersteboven gehangen en de keel overgesneden. Wet van de sterkste? Hiërarchie van de voedselketen? Maak dat een ander wijs.

COVID-19 en de klimaatverandering zijn misschien indirect gelinkt, overbevolking hebben ze zeker gemeen. Als we daar niks aan veranderen op lange termijn, dan zullen we ons op zijn minst een levensstijl moeten eigen maken die ver onder onze Westerse levensstandaard ligt, en daar hebben we de politiek bij nodig. Mevrouw Wilmès, bent u bereid een Politiek van Minder uit te bouwen? In plaats van de verkeersdrukte terug te dringen door investeringen in het openbaar vervoer of het concept van bedrijfswagens en online shopping te herbekijken, bouwt men gewoon nieuwe autostrades. Mijn oma spitst haar oren wanneer ze hoort dat haar kleinkinderen samen al de wereld zijn rondgereisd. Naar Berlijn voor twintig euro, naar Madrid voor een weekendje. Terwijl mijn oma bij de generatie hoort die voor het eerst de kiwi in de fruitmand introduceerde.

"Het felbegeerde medicijn tegen corona is gewoon de anticonceptiepil" - Midas Dekkers

Dat COVID-19 is overgesprongen van een vleermuis op de mens, daar is men redelijk zeker van. De wanpraktijken op de dierenmarkten in Wuhan maken het idee van een wraakactie door de diertjes bijna aannemelijk. Wetenschappers vrezen, bijvoorbeeld, ook dat het smelten van de permafrost zou kunnen leiden tot de vrijgave van nooit eerder geziene virussen. COVID-19 heeft u bij uw kersen; het is heus niet de laatste keer dat we ervan zullen horen. We hebben allemaal boter op het hoofd en moeten dus dringend op zoek naar een nieuwe manier van leven "waarbij we de natuur respecteren en meenemen in ons verhaal", zo zei bioloog Dirk Draulans het zo mooi in zijn betoog tijdens 'De Afspraak'. Nederlandse bioloog Midas Dekkers formuleerde het iets harder in Humo door te stellen dat het felbegeerde medicijn tegen corona gewoon de anticonceptiepil is. We willen het niet horen, maar ze hebben gelijk. Sleutelconcepten in een respectvoller samenlevingsverhaal zullen vermoedelijk duurzaamheid en lokaliteit zijn. Mevrouw Wilmès?

Van lockdown tot vrijheid

Ineens werden we van onze vrijheid beroofd en opgesloten in ons eigen huis, met onze vervelende broer of zus, met onze geliefde waarvan we recent konden ontdekken dat die vreemdging, met onze zeurende ouders. Paniek alom. We werden gevangengenomen. Gegijzeld. Niets is echter minder waar.

Onze economische houding en de klimaatproblematiek gaan uiteraard hand in hand met ons kapitalistisch neoliberaal denken. Dit is niet alleen een slechte zaak voor het klimaat, de dieren en de beweegruimte van virussen, maar paradoxaal genoeg ook voor ons als mens. Angststoornissen en depressie zijn de kwalen van deze tijd en vallen respectievelijk terug te voeren tot de angst om te falen, en in het uiterste geval van de depressie de perceptie dat men reeds gefaald heeft. Ons neoliberaal schoneschijnverhaal waar prestatie en concurrentie geprezen worden als streefmiddelen richting individuele bevrijding, creëert dan ook winnaars en verliezers omdat deze bevrijding uiteindelijk gewoon neerkomt op vervreemding. Van anderen, maar ook van onszelf. De houvast die intussen betwiste 'oerstructuren' zoals geloof, wetenschap en kunst waren, werd een tevergeefs houvast in consumptie en prestatie, en uiteindelijk worden we allemaal losers.

Onze economische houding en de klimaatproblematiek gaan uiteraard hand in hand met ons kapitalistisch neoliberaal denken

To the point (toch nog): wat dergelijke insteek en wereldbeeld ons hebben verleerd, zijn nabijheid en warmte in plaats van koele concurrentie, en gezond timemanagement, want we hebben het druk druk druk; zo druk dat we onszelf voorbij hollen. Pik één iemand van de straat die moet antwoorden op de vraag waar hij of zij nu het meest nood aan heeft. Je hoort gegarandeerd de woorden 'tijd', 'rust', 'authentiek contact' en nog eens 'tijd'. We moéten naar die babyborrel, moéten verre reizen maken en lachen onder die fijne lollipopfilter, want straks ziet men onze kraaienpootjes van vermoeidheid. We zijn moe van al dat genieten dat wordt opgelegd als het hoogste goed en op politiek-economische vlak wordt gesteund. Al dat genieten spijst de economie, die het klimaat op zijn beurt uitbuit, en dat is ongezond. Enfin, over genot leuterde ik al in 'Het genot voorbij'. We zijn moe van te moeten, moe van nooit genoegen te kunnen nemen met wie we zijn en wat we hebben. Wij moeten juist niks, nah. Alsof dat nog niet genoeg is, moet het rijkelijk gepresenteerd worden, en daar is Instagram de illustratie bij uitstek van. Dat breekt ons zuur op. Gelukkig heeft Insta mooie filters, maar als we thuiskomen, zien we hoe verbrand onze billen werkelijk zijn.

Wie het goed stelde, stelt het nu beter. Met wie het slecht ging, gaat het nu nog slechter.

De vrijheid die we dachten te bezitten, wordt ons eindelijk teruggegeven. We hebben tijd voor de klusjes onderaan het ellenlange to-dolijstje, kunnen eindelijk doorzakken met het gezin in de zetel zonder hollen tussen ballet, waterpolo en gitaarles. We kunnen onze creativiteit de volle loop laten gaan en hebben nog nooit zo veel gewandeld en gefietst in de buitenlucht. Cholesterol en osteoporose buitenspel gezet! Maar belangrijker nog: ondanks social distancing en sociale media, zijn we er nog nooit zo geweest voor elkaar als nu. De post kan de toestroom van kaartjes niet langer op een normaal tempo verwerken, in steden hangen massaal witte lakens buiten. We bellen, skypen en vragen elkaar eindelijk hoe het écht gaat. De grenzen mogen dan wel gesloten zijn, voor velen dient een hernieuwde vorm van vrijheid zich aan. Toen mevrouw Wilmès de exitstrategie uit de doeken deed aan de hand van een overzichtelijke powerpoint, voelde ik opnieuw angst zoals aan het begin van de lockdown. Tuurlijk moeten we uit dit cririsverhaal klimmen zodat we elkaar weer stevig tegen onze frak kunnen trekken, maar willen we terug naar ons oude discours? De effecten van de coronacrisis zijn niet zó slecht.

...en de zondebok heette Corona 

Er zijn mensen voor wie het woord coronacrisis de lading zeker dekt: kinderen in een moeilijke thuissituatie, partners in een kleine woning die voordien al moeilijk rondkwamen en nu op economische werkloosheid terugvallen; chronisch zieken en alleenstaanden. Voor deze mensen slaat het coronavirus extra hard toe en is deze crisis daadwerkelijk een hel die hen net meer angst en depressiviteit bezorgt. Enkele charismatische psychiaters, denk bijvoorbeeld aan helden als Dirk de Wachter en Paul Verhaeghe, waarschuwen voor de golf van mentale problemen die een exit met zich zal meebrengen. Logisch, de felbegeerde tijd die velen in de schoot wordt geworpen, vertaalt zich bij anderen in beangstigende leegte en verveling, en dan spelen angstige gevoelens en gedachten dubbel zo fel op. De tijd die we niet hadden, werd immers opgevuld met ballet, waterpolo en gitaar. Neem daarbovenop eventuele financiële stress, eenzaamheid, het wegvallen van vaste afspraken bij de psychiater, social distancing en prangende huidhonger, en het gevolg spreekt voor zich. Om dan nog maar te zwijgen over het zorgpersoneel dat wakker blijft door een zorgende drive, maar onder wie uitval, vermoeidheid en stress ongeziene proporties zal aannemen na de exit. Maar eerlijk, deze zaken zijn niet de schuld van de coronacrisis. Wie het goed stelde, stelt het nu beter. Met wie het slecht ging, gaat het nu nog slechter. Wie dus beweert dat ik in dit vertoog enkel spreek vanuit een eerder luxueuze positie, heeft mij niet begrepen. Deze crisisperiode kan een belangrijke reflectieperiode zijn, en dan specifiek ook toegespitst op de situatie van zij die nog meer lijden onder de crisis, die enkel de oorspronkelijke problemen uitvergroot.

 "Elk nadeel heb z'n voordeel", zou Johan Cruijff ongetwijfeld zeggen. Dat COVID-19 onze ambitieuze plannen zonodig moest dwarsbomen, is bijzonder betreurenswaardig. Dat veel mensen zijn gestorven nog meer. De coronacrisis legt pijnlijk bloot waar het fout loopt, en net daarin ligt een kans om het over een andere boeg te gooien. De crisis wordt niet door iedereen op dezelfde manier beleefd, wel kan deze voor iedereen worden aangegrepen om te bezinnen en te reflecteren. De lockdown maakte mij angstig, maar nu heb ik schrik voor de exit. Als COVID-19 ons iets geleerd zou moeten hebben, is het dat het tijd is voor iets anders en daartoe nodig ik iedereen uit. Mevrouw Wilmès?

0
Gemiddeld: 5 (1 stem)

Reactie toevoegen