Volksverzet met naald en draad

De kracht van een beeld

Eén beeld zegt meer dan duizend woorden, zo luidt de bekende spreuk. Dat hebben activisten aller landen maar al te goed door. Van karikaturen tijdens de Franse Revolutie tot graffiti en Tatreez (Palestijns borduren): overal worden beelden gebruikt als vorm van protest en verzet. Beelden zijn immers een toegankelijke vorm van protest. Ze zijn goedkoop en makkelijk te maken, en ze brengen ook nog eens in een oogopslag een krachtig verhaal over. 

Zo brachten vrouwen geld in het laatje en werd de wereld zich bewust van hun benarde situatie

Chileense militaire dictatuur

Een voorbeeld van kunst als verzet is Chili. Daar werd in 1973 de democratisch verkozen én populaire socialistische president Salvador Allende ten val gebracht door de militaire dictator Augusto Pinochet. Pinochet werd gesteund door, je raadt het, de VS. Pinochets junta installeerde een waar regime van terreur. Alle vormen van verzet werden brutaal de mond gesnoerd, zijn neoliberale beleid zorgde voor een hoge werkloosheidsgraad en wijdverspreide armoede. Meer dan 38.000 mensen werden opgepakt en gemarteld. Daarnaast leefden 200.000 Chilenen in ballingschap en werden 3.227 mensen vermoord. Van die vermiste en vermoorde personen, ook wel desaparecidos genoemd, was 94% een man. 

Pinochet's terreurregime werd gesteund door, je raadt het, de VS

Arpilleras: kunst als verzet

Hun moeders, echtgenotes en familieleden bleven verweesd achter: vol trauma's en zonder inkomen. Op initiatief van de Chileense katholieke kerk verenigden ze zich heimelijk in workshops om hun verdriet collectief te verwerken en wat geld te verdienen door arpilleras te maken. De zogenaamde arpilleristas borduurden allerhande kleurrijke restjes stof en andere materialen op oude jute zakken. Veelvoorkomende thema's waren het dagelijkse leven in de volkswijk en hun persoonlijke verdriet. Op die manier kaartten ze de ontvoeringen en talloze andere mensenrechtenschendingen aan, samen met de armoede die welig tierde in het land.

De kerk smokkelde de arpilleras vervolgens stiekem het land uit om ze te verkopen over de hele wereld, ook in België. Zo brachten Chileense vrouwen het broodnodige geld in het laatje en werd de wereld zich bewust van hun benarde situatie. 

Mede door de verspreiding van arpilleras kwam Pinochets regime stilaan onder een onhoudbare, internationale druk te staan. In 1988 besloot de Chileense bevolking in een referendum om de democratie opnieuw te omarmen. Tegenwoordig staan arpilleras vooral voor een geïdealiseerd Chileens landschap, want intussen zijn ze verveld tot populaire, toeristische souvenirs.

Palestijns borduren

Tatreez is een traditionele, Palestijnse vorm van borduren die 3.000 jaar geleden is ontstaan. De insteek van de ambacht was dan ook de symboliek voor representatie en erkenning. Ieder Palestijns dorp had zijn eigen vorm van Tatreez en zijn eigen typische kleuren en symbolen, die werden ingeweven in een kleed, de 'thobe'. Deze symbolen vertelden vaak een verhaal of representeerden het dorp waar de drager vandaan kwam. Het was een manier om je trots te uiten over je eigen roots. Palestijnen droegen de thobe vaak op feestdagen of bruiloften. Elke familie had haar eigen manier van borduren, die werd doorgegeven van de ene generatie op de andere. Nu de Palestijnse cultuur langzaam dreigt te verdwijnen, is Tatreez een vorm van verzet geworden. 

 

Palestina café

In Palestina café blijft de kunstvorm verder leven. Als nomadische ontmoetingsplek trekt Palestina café door verschillende locaties in Gent. Een van hun activiteiten is Tatreez, waarbij ze specifiek de namen van de vermoorde Palestijnen in het Arabisch en in het Nederlands op een lang wit kleed borduren. De namen zorgen voor een humanisering van de slachtoffers; ze willen er niet gewoonweg nadruk leggen op cijfers. Het draait niet om de hoeveelheid geborduurde namen, maar over hoe de activiteit solidariteit en troost kan bieden. 

Niet enkel Palestijnen zijn welkom, ook anderen die willen leren over de momenteel lopende g***cide kunnen bij Palestina café terecht. Ze hopen om zo meer bewustzijn te creëren en tegelijkertijd ook een gemeenschap op te bouwen die voor dezelfde zaak wil opkomen. Zo blijkt dat kunst zowel in het verleden als het heden een belangrijke houvast is in de uitputtende strijd voor gerechtigheid.