Rok 'n Roll: genderongelijkheid in muziek

'Rock is voor jongens en pop is voor meisjes', dat zegt het cliché. Professor Dhaenens denkt daar echter anders over. Hij doet onderzoek naar het kruispunt tussen gender en muziek. Tijd om stereotypes te doorbreken!

Hoe bent u geïnteresseerd geraakt in het onderwerp 'muziek en gender'?

"Dat komt voort uit mijn doctoraatsonderzoek. Het kruispunt boeide mij omdat ik het belangrijk vind om minderheden evenwichtig gerepresenteerd te zien. Mijn doctoraat ging over populaire televisiecultuur, maar ikzelf ben ook een gewone muziekfan. Dat is een soort zij-onderzoeksspoor geworden, omdat er in de muziekindustrie echt een genderonevenwicht zit."

U heeft een onderzoek gedaan naar gender in de tijdloze 100 van Studio Brussel. Waarom is er zo een ondervertegenwoordiging van vrouwen in die lijst?

"Dat ligt aan verschillende factoren. We kunnen niet zomaar de schuld op de stemmers schuiven. Ze stemmen jammer genoeg veel voor mannen, en er is een grote onderrepresentatie van vrouwen in de lijst. Die kan gelinkt worden aan een aantal aspecten. Eerst en vooral het 'rockcanon'. Dat zijn de artiesten die al vanaf de jaren 80 gevestigde waarden zijn. Als op dat moment iedereen hun top drie instuurde, waren dat die typische artiesten die toen populair waren, zoals een U2. Doordat we dat blijven herhalen, zie je ook bij het publiek dat ze de canon internaliseren. Dus zowel de luisteraar als de mensen die dat canon bepalen, houden die ongelijkheid in stand. Je krijgt wel af en toe nieuwe bands, zoals Nirvana of Muse, maar dat zijn voornamelijk volledig mannelijke bands. Dat maakt het moeilijk om van die dynamieken los te komen."

"Pop, dat moet iets flashy en mooi zijn, rock iets authentiek en ruw"

Hoe kan daar verbetering in komen?

"In 2018 zette Rosa VZW een actie op: 'De tietloze', over het feit dat vrouwelijke artiesten systematisch uit het rockcanon zijn gehouden. Er zijn namelijk veel vrouwelijke rockartiesten geweest: PJ Harvey, Patti Smith, Janis Joplin, enzovoort. In het jaar van de actie kwamen er zes nieuwe vrouwelijke artiesten in de lijst, met Aretha Franklin als hoogste nieuwkomer. Daarnaast is er ook een impact van hypes. Zo stond Fleetwood Mac vorig jaar op 1 met 'The chain', dat in een Marvelfilm zat. Ook 'Running up that hill' is heel populair geworden sinds 'Stranger things'. Als populaire programma's heel bewust meer vrouwelijke artiesten naar voor schuiven, zal dat meer in het collectieve geheugen blijven hangen. Ik denk dat TikTok daar ook een impact op kan hebben. Als er een hype ontstaat rond een nummer, zoals bij Kate Bush, is de kans groot dat dat ergens de tijdloze binnenkomt. Mijn voorspelling is: Kate Bush gaat haar intrede doen in de top 100."

Waarom wordt popmuziek eerder gezien als iets vrouwelijk en rockmuziek eerder als iets mannelijk?

"Rockmuziek wordt – op zeer arbitraire wijze – als mannelijk gezien. Dat heeft meerdere redenen. Eerst en vooral heeft het te maken met instrumenten. Als een meisje muziekschool doet, zal zij genugdet worden om viool te spelen. Een jongen wordt eerder geduwd naar drums of gitaar. Uit onderzoek blijkt dat heel veel vrouwelijke basgitaristen en drumsters veel weerstand hebben ervaren in hun verlangen om dat instrument te spelen. Heel vaak botsten zij op genderstereotypen. Dat betekent dat je met die stereotiep 'mannelijke' instrumenten gemakkelijker een rockband kunt vormen met mannen."

"Binnen alle genres heeft een radioprogramma een impact op de man-vrouwverdeling"

"Zang wordt echter wel vaak als iets vrouwelijk gezien en daardoor zien we ook vaker bands met enkel een vrouwelijke zangeres. De tweede reden heeft betrekking op het homosociale aspect. Veel van die rockbands zijn begonnen in het middelbaar. Het is een natuurlijk gevormde groep van vier vrienden die elk een instrument spelen, waardoor het voor vrouwen veel moeilijker wordt om binnen te breken in die bestaande formaties. Ten slotte heb je nog de muziekindustrie die denkt: 'Pop, dat moet iets flashy en mooi zijn, rock iets authentiek en ruw.' Telkens weer die klassieke geïnternaliseerde gendervooringenomenheid."

Zijn er nog andere genres waar ook stereotypen aan vasthangen?

"Pop en rock zijn de gemakkelijkste omdat ze altijd tegenover elkaar worden uitgespeeld, maar ik heb het nog niet gehad over hiphop en R&B. Daar zien we ook een genderdynamiek waarbij hiphop destijds heel hard gelinkt werd aan een soort straatcultuur, en waar de canon dan ook vooral uit mannelijke artiesten bestond. Gelukkig is dat nu aan het veranderen. Als je naar R&B gaat kijken, zie je een omgekeerde reflex. Omdat daar meer op de stem en sound werd gefocust, werden heel vaak zwarte vrouwen succesvol, zoals Destiny's Child, Brandy, Monica, enzovoort. Indiefolk is één van de weinige genres waar het in de praktijk zowat 50/50 is. Binnen al deze genres heeft een radioprogramma een impact op de man-vrouwverdeling. Op Studio Brussel heb je een radioprogramma Vuurland, met Joris Brys, dat gebaseerd is op het avondprogramma Duyster. Bij Duyster zag je dat er meer ruimte was voor vrouwelijke artiesten, je zag 50/50-aandacht. In Vuurland wordt exact hetzelfde genre gespeeld, maar er was een overgewicht aan mannelijke artiesten, terwijl het genre zelf veel evenwichtiger is. Ik heb hen een mail gestuurd met een lijstje van vrouwelijke artiesten. Ze hebben nooit geantwoord, maar het is nu wel verbeterd tegenover vroeger."

Nog geen stemmen

Reactie toevoegen