Meer schermtijd voor diversiteit

"Mannen vertegenwoordigen ongeveer 75 tot 80 procent van de mensen die op het beeldscherm verschijnen", zegt Sofie Van Bauwel, professor media- en genderstudies aan de UGent. "Dit percentage geldt voor fictie, maar ook voor non-fictie. Bij nieuwsprogramma's zijn de ankers, journalisten en geïnterviewden vooral mannen. Achter de schermen is de situatie nog slechter, maar daarover zijn weinig cijfers beschikbaar omdat de sector een grote in- en uitstroom kent. We zien wel dat slechts vijftien tot twintig procent van de regisseurs en scenaristen vrouwen zijn." 

Hoe komt het dat, net zoals in veel delen van het professionele leven, het moeilijk is voor vrouwen en andere sectoriële minderheden om door 'het glazen plafond' te stoten? "Het financiëringsprincipe van films speelt hierbij een grote rol", aldus Van Bauwel. "Vanaf je een succesvol gesubsidieerd project afgeleverd hebt, is de kans om later subsidies te krijgen goter. Beslissingen over die subsidies liggen echter vaak in de handen van mannen, waardoor vrouwelijke kandidaten meestal genegeerd worden." 

Mannen vertegenwoordigen 75 tot 80 procent van de mensen op het beeldscherm 

"Deze theorie geldt ook bij de uitreiking van filmprijzen als de Oscars. Juryleden vellen een oordeel over films op basis van wat ze zelf goed vinden. Mensen zullen films nomineren omdat het lijkt op wat ze zelf maken of iets dat dominant aanwezig is in de samenleving. Tot voor kort waren het bijna allemaal cis-, witte, heteroseksuele juryleden van middelbare leeftijd die besloten over de nominaties, dus is het ergens logisch dat het merendeel van de winnaars ook uit die groep kwam."

De strijd voor diversiteit 

De problemen mogen dan wel duidelijk zijn, maar wie heeft de oplossing in handen: de beleidsmakers, de sector of de kijker? Van Bauwel stelt dat alle spelers hun krachten zullen moeten bundelen om dit probleem aan te kaarten. "Ten eerste is er nog werk bij het aanvragen van financiering voor een audiovisueel project. Er zou een soort keurmerk moeten gebruikt worden dat garandeert dat producenten binnen hun projectontwikkeling oog hebben voor diversiteit. Het gaat hierbij niet alleen over de medewerkers van het project, maar ook over hoe je aan de slag gaat met evenwichtige beeldvorming op vlak van kleur, gender, leeftijd of functionele diversiteit." 

Kunnen diversiteitsquota bij het verdelen van projectfinancieringen een oplossing zijn? "Quota bij het selectieproces worden vaak gezien als dé manier om bij het prille begin van een project een bepaalde diversiteit te garanderen, aangezien diverse eisen automatisch tot diverse kandidaturen leiden. Het zou goed zijn dat we in de toekomst zonder quota zouden kunnen, maar we zullen ze nog een tijdje nodig hebben. Als de verandering op gang is gekomen, kan je die opnieuw achterwege laten."

Het curriculum is dringend toe aan een feminisering en dekolonisering

"Eigenlijk moet de strijd voor meer diversiteit al in het onderwijs beginnen. Het curriculum is dringend toe aan een verdere feminisering en dekolonisatie. Je moet maar eens tellen hoeveel vrouwelijke regisseurs er worden besproken in filmvakken aan de universiteit en hogescholen. Er zijn natuurlijk veel minder films gemaakt door vrouwen, maar er zijn zeer straffe dingen gedaan. Er moeten meer diverse stemmen opgenomen worden in het lessenpakket en die mensen moeten ook vaker de kans krijgen om les te geven aan filmscholen. Zo toon je dat er ook andere rolmodellen kunnen zijn dan de stereotypes die nu het curriculum beheersen."

#MeToo als kantelpunt

In 2017 brak de #MeToo-beweging uit. In het zog daarvan werd het belang van een grotere diversiteit in de audiovisuele sector duidelijk. "Aan de ene kant heeft #MeToo de diverse vormen van grensoverschrijdend gedrag aan de kaak gesteld en werden er protocollen en gedragscodes opgesteld. De vele getuigenissen doorbraken het taboe rond grensoverschrijdend gedrag, waardoor er een grotere bewustwording is ontstaan. In de slipstream van die discussie is het verhaal over het gebrek aan diversiteit gevolgd: discussies over representatie op en naast het scherm en de loonkloof kwamen op de voorgrond. We zien nu ook dat de industrie echt op zoek is naar oplossingen voor die problematiek en dat mensen zich organiseren om die zaken aan te pakken. Zo heb je in België organisaties zoals WANDA en WIFTM Belgium die proberen om problemen aan te kaarten, te wegen op het beleid en zichtbaarheid te creëren."

Het belang en de opportuniteiten van diversiteit

Waarom is het nu zo belangrijk om meer diversiteit op het scherm te tonen? "Het principe 'if she can see it, she can be it' is van toepassing op een heel aantal groepen. Als je nooit een man in een zorgfunctie ziet, is de kans ook klein dat je als man zult denken 'dat is iets voor mij' en zo krijg je ook minder mannen die doorstromen in zorgfuncties." Hetzelfde geldt voor de audiovisuele sector. De media mogen dan wel geen exacte spiegel van de werkelijkheid zijn, maar er is toch een aanwijsbaar verband. Diversiteit tonen is evenzeer van groot belang in fictiegenres. Aspecten van, bijvoorbeeld, sciencefiction zoals futurisme maakt het een uitstekend medium om over diversiteit te fantaseren en zo de grenzen rond genderidentiteit te laten vervagen."

De laatste jaren ontstond er geleidelijk aan een verschuiving naar het creëren van inclusief materiaal. "Vooral televisie- en streamingplatformen zoals Netflix beseffen hoezeer het loont om meer mensen te vertegenwoordigen. Door de verschillende leefwerelden van mensen weer te geven op het scherm gaan meer mensen zich zo kunnen associëren met die verhalen. Die shift blijft echter vaak beperkt tot de televisiewereld omdat die wat meer los staat van het auteursaspect en het prestige van de cinema. Als filmmakers een breed publiek willen aantrekken, spelen ze maar beter strategisch in op die nood aan diversiteit. Kijk maar naar films als 'Black Panther' of de films van Bilall Fallah en Adil El Arbi: die doen het zeer goed. Ze zijn het bewijs dat representatieve, inclusieve en diverse beeldvorming loont."