Ondanks de klimaatprotesten lijkt de politiek moeilijk in beweging te komen rond de klimaatkwestie. Dat we in een pandemie zitten, maakt het er niet makkelijker op. Of net wel?
Erik Paredis is professor Duurzame Ontwikkeling aan de UGent en vertelt waarom de klimaaturgentie maar niet overslaat in het politieke landschap.
Waarom denkt u dat het beleidsmatig zo moeilijk is om de politiek in beweging te brengen rond de klimaatproblematiek?
"Ten eerste is het cruciaal om te beseffen dat fossiele brandstoffen sterk ingebed zitten in onze samenleving. We gebruiken ze namelijk om ons te verplaatsen, onze smartphone op te laden enzovoort. Werkelijk alles wat we doen is verbonden met aardgas, steenkool, olie of derivaten ervan. Dit maakt dat, welke maatregelen de politiek ook neemt, men altijd zal ingrijpen op iets wat bedrijven en mensen rechtstreeks raakt. Verder is er bij actoren die belang hebben bij deze sectoren ook enorm veel geld gemoeid."
"De grootste uitdaging waar onze beleidsmakers volgens mij dan ook mee worstelen, is het feit dat ze moeten ingrijpen in een systeem dat op alles impact heeft en waarbinnen er lobbygroepen zijn die verandering proberen tegengaan. Daarnaast wordt klimaatverandering steeds meer voelbaar en wordt de druk om actie te ondernemen steeds groter. Dat klimaatverandering is iets wat zich op lange termijn voltrekt, blijft een onderliggende reden waarom politici zo traag in actie komen. Waarom zou men twintig jaar geleden in beweging gekomen zijn als niemand de gevolgen van klimaatverandering voelde? Zelfs nu we ervan overtuigd zijn dat actie broodnodig is, komen er verschillende opvattingen naar voren over de manier waarop dit moet gebeuren. De strijd rond klimaatverandering zal zich de komende jaren dan ook vooral hierrond afspelen."
Ook COVID-19 heeft een impact op de klimaatverandering. Ziet u de klimaatverandering eerder in een stroomversnelling terechtkomen of denkt u dat deze pandemie een positieve invloed zal hebben op dit probleem?
"Ik vind het moeilijk om hierover al een standpunt in te nemen. Onlangs heeft de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, een herstelplan met betrekking tot COVID-19 voorgesteld. Hierin herhaalde ze dat we deze crisis zeker moeten gebruiken om te blijven vechten voor het behalen van de twee ambities van de Green Deal: het koolstofarm maken van de economie en de transitie naar een circulaire economie. Ik vind het een heel positief signaal dat een grote wereldspeler zoals de EU aangeeft dat we op een duurzame manier moeten herstellen van de coronacrisis. Natuurlijk valt het nog af te wachten hoeveel lidstaten hierop zullen inspelen (lacht). In de eerste plaats is het belangrijk dat de economie deze pandemie overleeft, maar het komt niet goed als we hierbij geen rekening houden met duurzaamheid. We kunnen dus alleen maar hopen dat het recent signaal van de Europese Commissie gevolgd wordt en dat we op een duurzame manier zullen investeren. Hierbij is het ook van belang dat dit op een eerlijke en rechtvaardige manier gebeurt. De ecologische investeringen moeten gepaard gaan met voldoende aandacht voor sociale vraagstukken door onder andere op zoek te gaan naar een mechanisme om de rijkdom te herverdelen. De combinatie tussen dat ecologische en sociale is heel belangrijk, anders gaan mensen afhaken."
"De economie moet deze pandemie overleven, maar er moet ook rekening worden gehouden met duurzaamheid"
De UGent profileert zich als een duurzame universiteit. Toch heeft de Raad van Bestuur onlangs besloten om de klimaatnoodtoestand niet uit roepen. Staat u achter deze beslissing?
"Ik weet niet of het veel verschil gemaakt zou hebben indien de noodtoestand formeel was uitgeroepen. Het was misschien een sterker signaal naar de buitenwereld toe als ze het wel hadden gedaan, maar uiteindelijk gaat het voor mij over wat de UGent in de toekomst zal ondernemen. Zelf ben ik van mening dat we goed bezig zijn. Zeker op het vlak van bedrijfsvoering, zoals met energie, mobiliteit en ICT. Zo heeft men nu gekozen voor een ICT-raamcontract met een duurzaamheidslabel en is een klimaatplan voor de volgende jaren in de maak. Ook wordt er op zes faculteiten expliciet ingezet op duurzaamheid en onderwijs als strategische doelstelling. Natuurlijk zou het allemaal wat sneller mogen gaan, maar dat is niet op elk terrein even evident. Over het algemeen ben ik van mening dat UGent de laatste jaren toch een aantal grote stappen heeft gezet richting duurzaamheid. Oké, ze hebben de noodtoestand niet uitgeroepen, maar dat belet ons, studenten en personeel, niet om de acties van onze universiteit mee op te volgen en extra druk te zetten. Die extra druk kan nooit kwaad (lacht)."
Wat zijn volgens u haalbare scenario's die het mogelijk maken om de maatschappij en politiek in beweging te brengen rond de klimaatproblematiek?
"We mogen van geluk spreken met de Europese Unie. Hier worden er met de Green Deal een aantal ambities naar voor geschoven waaraan België zich kan spiegelen. Dat maakt het een stuk makkelijker om ook op nationaal vlak in beweging te komen. Waar onze beleidsmakers zeker actie moeten ondernemen, is op het vlak van energiebeleid. Dat heeft nood aan meer eenduidigheid. Zo weten innoverende bedrijven bijvoorbeeld niet of ze rekening moeten houden met de kernuitstap, omdat hier al vijftien jaar een constante twijfel over bestaat. Of de toekomstige Vivaldi-regering deze eenduidigheid kan bieden, valt nog af te wachten. Alleszins is er naast inzetten op hernieuwbare energie nood aan veel meer energie-efficiëntie en beheersing van de energievraag. Mobiliteit is een ander terrein, met bijvoorbeeld het afbouwen van salariswagens en het stimuleren van het openbaar vervoer."
"Een hoge levenskwaliteit is ook mogelijk met minder consumptie"
"Zo zou het een stap vooruit zijn, mocht de EU erin slagen om een circulaire economie te realiseren. In plaats van steeds vernieuwende input van grondstoffen, krijg je dan een circulair systeem waarbij er meer wordt gerecycleerd, producten hersteld worden of waarbij producten vervangen worden door diensten. Ik geloof wel dat dit haalbare zaken zijn waarvoor een zekere draagkracht bestaat. Ten slotte geloof ik dat een vermindering van de werkuren de economie rust kan bieden en de zoektocht naar méér kan beperken. Ik zie anders echt niet in hoe je een constant groeiende economie op termijn kan verzoenen met ecologische grenzen. Zelfs niet na al die jaren dat ik bezig ben met duurzaamheid. Deze vorm van 'ontgroeien' is toch wel mijn overtuiging geworden, al zijn veel mensen het hier ongetwijfeld niet mee eens (lacht)."
Reactie toevoegen