Spreken is zilver, zwijgen is fout

Even terugspoelen naar vrijdag 25 oktober. Actievoerders hielden onder de hashtag #smakistestil protest bij de opening van exposities 'Correspondences' van Ronny Delrue en 'Europalia Romania' van Ciprian Muresan in het S.M.A.K. in Gent. De link tussen de protestactie en Delrue, voormalig docent aan LUCA die in 2018 onaangekondigd op pensioen ging, leek niet onbestaande, maar de actiegroep kon zich hier niet expliciet over uitspreken.

De boodschap was glashelder: seksisme en ander grensoverschrijdend gedrag dat ongehinderd sluimert binnen de kunstwereld, moet stoppen. Het verzoek aan het museum om in overleg te gaan, bleef toen volgens de actievoerders onbeantwoord.

The bigger picture

De actie werd dan wel op applaus onthaald, die van vrijdagavond onthulde slechts een bedroevend tipje van de sluier. De protestactie introduceerde naar verluidt vooral de aanwezigheid van een veel groter, structureel probleem, dat in de eerste plaats moet aangepakt worden. Schamper sprak hierover met enkele mensen van de anonieme actiegroep, alsook met Josefien Cornette en enkele anderen van Engagement in een poging om die nasleep van 25 oktober in kaart te brengen. Engagement wenst daarbij te benadrukken dat zij onafhankelijk van de protestactie werken.

Walkthrough

Philippe Van Cauteren, directeur van het S.M.A.K., sprak de groep vlak na afloop van de actie aan en liet weten dat hij nog verder contact zou opnemen met hen, bevestigen zij. Hij distantieerde zich die avond ook expliciet van de uitspraken van Jan Hoet jr. over samenwerkingen met vrouwen.

“Daarna is er effectief een mailconversatie opgestart met ons, Philippe Van Cauteren en enkele anderen”, vertellen beide groepen. “In die mails probeerden we hem ook mee aan tafel te krijgen voor de open gespreksavond op 28 november in Kunsthal Gent.” Van Cauteren bleek uiteindelijk niet aanwezig.

Een versnelling hoger

'Our Correspondence', de officiële naam van de gespreksavond, bleek een succes volgens de actiegroep. "Het was een vertrouwelijk en constructief gesprek. Mede dankzij kunstenaar Peter Aers ('Building Conversation', red.) is er een mooie opening gecreëerd om te praten over de specifieke kwestie, evenals over het grotere kader van seksisme en grensoverschrijdend gedrag in de kunstwereld. We hebben een nieuwe dieptelaag aan de discussie kunnen toevoegen."

De protestactie introduceerde vooral de aanwezigheid van een veel groter, structureel probleem, dat in de eerste plaats moet aangepakt worden

"Die avond moest vooral een safe space zijn", aldus Josefien Cornette namens Engagement. "Veel aanwezigen hebben getuigenissen afgelegd. Ik denk dat mensen zijn beginnen beseffen dat het niet is omdat er geen klachten zijn, dat er geen probleem is. Daarnaast kwamen ook onderwerpen als de moeilijkheden rondom het justitiële kader, de angst van slachtoffers en victim blaming aan bod." Ook enkele medewerkers van het S.M.A.K. namen deel aan het gesprek. "Ik denk wel dat de boodschap is binnengekomen bij hen", vervolgt Cornette. "Iedereen was zichtbaar geraakt."

Elk einde is een nieuw begin

Later had het S.M.A.K. nog twee interne meetings met Engagement. "Daarin hebben we gekeken hoe we die structurele problemen kunnen aanpakken", luidt het bij hen. "Er zijn nog enkele misverstanden verduidelijkt en het S.M.A.K. beloofde ook in de toekomst anders om te springen met dergelijke zaken. En daar loopt het verhaal tot nu."

"We betreuren nog steeds dat het zo ver is moeten komen, dat wij onszelf als actiegroep in het leven hebben moeten roepen. Graag hadden we direct aan tafel kunnen zitten met het S.M.A.K. en Philippe Van Cauteren", vertellen beide groepen. "We hopen dan ook dat het museum zich ervan bewust is dat enkel het openen van het debat het probleem niet zal oplossen", besluit de actiegroep.

Talk the talk

"Het S.M.A.K. is niet de enige instelling die zich schuldig maakt aan structureel seksisme", aldus beide groepen. Daarnaast bestaat er ook een duidelijk verschil tussen direct en structureel seksisme. De actiegroep kaartte expliciet dat laatste aan in hun open brief, waarin zij ook voorbeelden gaven waaruit dit aanwezig bleek in het S.M.A.K. Het lijkt ons althans niet onmogelijk dat Jan Hoet jr. zich na de protestactie schuldig maakte aan deze verwarring. “Zijn speech illustreerde perfect waarom wij daar überhaupt stonden”, vult iemand van de actiegroep aan.

Conventioneel, structureel seksisme kan zeker doorbroken worden. "Het durven praten over seksisme en grensoverschrijdend gedrag vraagt allereerst een veilige omgeving. En dat is de verantwoordelijkheid van het instituut, niet van het slachtoffer", betogen beide groepen. "Beseffen dát het gebeurt, is vaak het begin van een veiligere plek."

Engagement

Josefien Cornette werkt samen met Engagement Gent. "Engagement is een aantal jaar geleden door onder andere Ilse Ghekiere opgestart in Brussel, specifiek in de danssector, waarbij performers eerst wekelijks, later maandelijks samenzaten om te spreken over seksisme binnen de branche. Daar bleek al snel dat die problematiek de grote elephant in the room was”, vertelt zij. Die praatgroepen zijn blijven uitbreiden en zo kwam de organisatie in november 2018 uit noodzaak ook naar Gent.

"Beseffen dát het gebeurt, is vaak het begin van een veiligere plek"

"Elke maand organiseert Engagement een avond waar mensen vrij kunnen samenkomen om in vertrouwen over seksisme te praten. Het probeert vooral een drempelverlagend initiatief te vormen op dat vlak", vertelt Cornette. "De meetings vinden vaak plaats in Kunsthal Gent; een mooi voorbeeld van een organisatie die zich herpakt heeft na een onderlinge briefwisseling. Zij stellen hun ruimte steeds open voor ons en liggen ons dan ook heel nauw aan het hart.”

Rooskleurig blikveld

Ook wat de toekomst betreft, lijkt er nog volop gewerkt te worden aan die stijgende lijn. Onder andere het S.M.A.K. kondigde interne gesprekken aan in samenwerking met Engagement en ook binnen LUCA en het KASK is sprake van gespreksavonden rond zaken die kaderen in het thema van seksisme en grensoverschrijdend gedrag. Wel is nog niet duidelijk of deze evenementen effectief zullen plaatsvinden. 

Algemeen hopen beide groepen vooral op een mentaliteitsverandering binnen de kunstwereld. "Woorden moeten in daden omgezet worden", besluit Cornette. "Ik hoop dat er concrete voorbeelden komen die in de structuur van instellingen zullen hakken, zodat ze hun woorden waarmaken."