Protestactie #smakistestil: een geluidloze schreeuw om verandering

Je kon er niet omheen. Aanvankelijk om de talloze affiches overal in de stad, verspreid door het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst Gent (S.M.A.K.), onder de hashtag #smakisteklein in hun vraag naar meer tentoonstellingsruimte. Maar vrijdagavond kleurde de hashtag gebroken wit.

Het publiek kon vrijdag (25 oktober, red.) - letterlijk - nauwelijks om de boodschap heen omtrent het volgens hen structureel seksistische imago van het museum, die de actievoerders verkondigden tijdens de opening van de tentoonstellingen. De vraag aan de instelling om zich hierover uit te spreken en in dialoog te treden, werd naar eigen zeggen genegeerd. “Het S.M.A.K. is te klein? Wij zeggen: het S.M.A.K. is te stil!”

De olifant in de kamer

Kunstenaars, studenten en alumni uit het Gentse kunstonderwijs voerden op 25 oktober een stil protest tijdens de opening van de exposities van Ronny Delrue en Ciprian Muresan. In een open brief maakten zij aan de hand van concreet cijfermateriaal duidelijk dat seksisme en grensoverschrijdend gedrag in zowel de algemene kunstsector als artistieke, educatieve omgevingen niet langer stilzwijgend getolereerd mogen worden.

Met deze actie pogen zij de stilte te doorbreken, maar vooral het publiek wakker te schudden en met hen in dialoog te treden

Ook eisen zij dat kunstinstellingen zoals het S.M.A.K. “hun verantwoordelijkheid nemen over het uitnodigen van kunstenaars waarvan gekend is dat zij geassocieerd worden met grensoverschrijdend gedrag”. Indirect lijkt de actie dan ook gericht op specifieke kunstenaars zoals Ronny Delrue, oud-leraar in het Gentse kunstonderwijs en volgens geruchten gelinkt aan klachten betreffende grensoverschrijdend gedrag. De organisatie, die verder anoniem wenst te blijven, ontkent dit echter en wenst zich uitdrukkelijk te distantiëren van beschuldigingen. 

Onder de anonieme hashtag '#smakistestil' en met de opschriften 'Your silence will not protect' en 'What about our correspondence?' vormden de actievoerders een rij tussen de tentoonstellingsruimte en de foyer van het S.M.A.K. Op die manier bemoeilijkte de mensenketting de toegang naar de exposities voor het publiek. Elke actievoerder droeg een wit T-shirt als symbool voor de stilte die momenteel heerst omtrent het onderwerp. Dit ondanks de - naar verluidt - meerdere pogingen om hierover in gesprek te gaan met het museum en directeur Philippe Van Cauteren. Met deze bottom-up actie, georganiseerd door een groep onafhankelijken, pogen zij ten eerste die stilte te doorbreken, maar ook en vooral het publiek wakker te schudden en met hen in dialoog te treden.

Het grotere geheel

De actievoerders getuigen in hun open brief over de kunstsector die “bol staat van machtsmisbruik, seksisme en grensoverschrijdend gedrag”. Met deze woorden hakken zij regelrecht in op de zogenaamd alomtegenwoordige, grensoverschrijdende praktijken die onbegrensd zouden sluimeren binnen de kunstbranche.

"Studenten lijken er bang voor te zijn dat, als ze individueel klacht indienen, zijzelf 'het probleem worden', omdat zij het probleem hebben aangekaart"

Dat laatste blijkt ook uit een recent verschenen stuk in het kritische cultuurmagazine Rekto:Verso. Ilse Ghekiere en Anissa Boujdaini verzamelden daarin een resem anonieme getuigenissen omtrent het thema en bundelden deze in een uitgebreid artikel. Zo brachten zij gevoelige thema’s als seksisme, racisme en andere grensoverschrijdende ervaringen in de artistieke sector reeds aan het licht. 

Studenten en docenten in het kunstonderwijs staan vaak dichter in contact met elkaar in vergelijking met de universitaire student-docentrelaties. “Dat kan een goede zaak zijn, maar tegelijk ook weer niet”, luidt het in het artikel. Naar het einde toe wordt voornamelijk de problematiek rond klachtenprocedures -en instanties aangekaart, die vandaag de dag niet aan de noden van slachtoffers zouden voldoen. Ook de moeilijkheid van individuele klachten vergeleken met zeldzame collectieve klachten, waarbij de drempel een pak lager ligt, wordt aangekaart. “Studenten lijken er bang voor te zijn dat, als ze individueel klacht indienen, zijzelf ‘het probleem worden’, omdat zij het probleem hebben aangekaart.” 

"Geen klacht, geen probleem: zo wordt er geredeneerd"

De verschillende getuigenissen in dit artikel winden er geen doekjes om: de kunstwereld blijft een broeihaard van ongepast gedrag en seksuele intimidaties. “Geen klacht, geen probleem: zo wordt er geredeneerd”, schrijven Ghekiere en Boujdaini in een niet malse conclusie. Zij hopen om met dit artikel een “hoognodig debat op gang te brengen over hoe racisme en seksisme een weerslag hebben op de leeromgeving en het leerparcours van individuele studenten.”

En zo geschiedde

Terug naar de protestactie. Die verliep over de hele lijn erg rustig en vreedzaam. De overgang tot actie werd gehouden kort na 21u. Alle actievoerders sijpelden druppelsgewijs de foyer van het S.M.A.K. binnen, waarna het geheel onverhoeds aan zijn protest begon. De menselijke witte draad werd in slechts enkele seconden gevormd, wat de aanwezige toeschouwers met verstomming sloeg. Toen de rij compleet was, werd de actie aanvankelijk met applaus onthaald. 

"Ik denk dat die vrouwen iets anders nodig hebben, dat we hen vandaag niet kunnen geven" - Jan Hoet jr.

Het bleef, zoals eerder aangekondigd, een geluidloos protest: de 30-tal protesteerders keken stilzwijgend voor zich uit, terwijl enkelen in de rij de open brief gericht aan het museum op papier uitdeelden. De witte T-shirts spraken immers voor zich: op de voorzijde prijkte de zin 'Your silence will not protect' en op de rugzijde waren de woorden 'What about our correspondence?' en '#smakistestil' te lezen. De rij strekte zich quasi uit over de totale breedte van de zaal. Het publiek zag zich hierdoor genoodzaakt zich langs de rij te wurmen om toegang te krijgen tot de tentoonstellingen. De foyer was in amper vijf minuten tijd gevuld met doordringende blikken en een zichtbaar verwarde menigte. Ook Philippe Van Cauteren was aanwezig.

Daarnaast lieten enkelen ook duidelijk uitschijnen het niet met de actievoerders eens te zijn. Zo vertelde een anonieme oudere man dat hij begrip had voor de wijze waarop de actie gebeurde, maar dat hij het niet eens was met hen. Hij vermeldde dat in zijn jonge jaren zulke kwesties extremer waren dan vandaag de dag en men destijds niet stilstond bij grensoverschrijdend gedrag. 

Zo plots als de rij ontstaan was, brak deze na iets meer dan een uur in enkele seconden uit elkaar. De actievoerders verlieten in dezelfde stilte waarmee ze protest hadden gevoerd het museum en ook op dat moment kreeg de groep een laatste, kort applaus van het publiek. Enkele minuten later nam Jan Hoet jr., zoon van de bekende curator in de beeldende kunsten Jan Hoet, het woord voor een korte reactie op het gebeuren. Hoet vond de actie en andere beschuldigingen "ongehoord" en meende dat kunstenaars als Ronny Delrue, zijn vader of Jan Fabre ten onrechte over dezelfde kam geschoren worden door zulke marsen die naar eigen zeggen "hun energie verkeerd gebruiken". “Mochten zij die energie goed benutten, in de zin dat zij iets doen en ook iets bereiken, dan is iedereen zeer welkom in het S.M.A.K.” Ook uitte hij onder meer zijn respect voor Van Cauteren en sprak hij over de sedert lang aanwezige vertegenwoordiging van en fijne samenwerkingen met vrouwen in kunstinstituten zoals het S.M.A.K. en het MSK (Museum voor Schone Kunsten Gent, red.). “Ik denk dat die vrouwen iets anders nodig hebben, dat we hen vandaag niet kunnen geven”, besloot Hoet.

What about ... ?

Een reactie van zowel het S.M.A.K. als Ronny Delrue omtrent de actie bleef uit. In De Morgen ontkende Delrue de zogenaamde beschuldigingen aan zijn adres en herhaalde hij dat het louter om geruchten zou gaan. Als de protestactie zijn pijlen enkel zou richten op het beleid van het S.M.A.K., zou de kunstenaar de actie laten voor wat het is. “Maar als mijn naam wordt besmeurd, zal ik een rechtszaak aanspannen”, klonk het.

"Het moet een inhoudelijk debat zijn, geen moddergevecht" - Philippe Van Cauteren

In hetzelfde artikel zei Philippe Van Cauteren over de kwestie dat "wat hij te horen krijgt, suggesties zijn, geen aanklachten”. De directeur ziet geen probleem in het kritische denken en benadrukt open te staan voor een gesprek met alle betrokken partijen. “Maar het moet een inhoudelijk debat zijn, geen moddergevecht. Wij weten dat er nog werk aan de winkel is in de kunstsector, maar ik sta achter ons denken en handelen”, luidde het. 

De organisatie zelf wenste momenteel niet te reageren over de protestactie. Wel nodigen zij iedereen die dit wenst uit voor een georganiseerd gesprek op donderdag 28 november om 20u in Kunsthal Gent. Daarmee proberen zij ook met het publiek in dialoog te treden omtrent de vragen die de protesteerders richten aan het S.M.A.K.