Tegenwoordig kun je in ongeveer elke buurt in Latijns-Amerika een evangelische kerk vinden: het bewijs dat deze aftakking van de protestantse gemeenschap steeds meer grip op het dagelijkse leven begint te krijgen. Het werelddeel dat eeuwenlang een synoniem voor katholicisme is geweest ondergaat heftige religieuze transformaties die de fundamenten van haar politieke, economische en ethisch-religieuze beleid grondig veranderen.
Op 12 november 2019 trad Evo Morales na een lange reeks interne disputen en protesten af als president van Bolivia. Jeanine Añez riep zichzelf uit tot interim-presidente en wandelde het presidentieel paleis binnen terwijl ze ostentatief een grote bijbel boven haar hoofd hield. "Godzijdank, de Bijbel is teruggekeerd naar het paleis”, liet ze noteren. Añez is conservatief én een evangelische christen en dat is geen toeval. Latijns-Amerika wordt al een aantal jaar overspoeld door een conservatieve golf. Alles wijst erop dat een groeiende groep evangelische christenen een van de belangrijkste oorzaken is van de opkomst van het conservatisme. Wie zijn deze evangelische christenen en hoe valt hun opkomst te verklaren?
Van collectieve naar individuele spiritualiteit
In de jaren zestig en zeventig hingen de meeste mensen in Latijns-Amerika het katholicisme en de zogenaamde bevrijdingstheologie aan. Aanhangers geloven hierbij dat het collectief bestrijden van structurele ongelijkheid, bijvoorbeeld door aan armenzorg te doen, hun ziel zal bevrijden. Ten tijde van de Koude Oorlog rook dit verdacht veel naar marxisme, iets wat de Verenigde Staten koste wat kost wilden bestrijden. Om de ideologische controle in hun achtertuin te verwerven zochten en vonden de VS een tegengif in de vorm van het evangelische christendom. Deze tak van het protestantisme, tot dan toe in de marge, is gestoeld op een letterlijke lezing van de Bijbel. In tegenstelling tot het katholicisme moeten aanhangers zich vooral focussen op hun individuele band met God. Zo kunnen ze naast spirituele bevrijding ook materiële welvaart verkrijgen. Vooral dit meritocratische principe is aanlokkelijk voor rijk en arm. Wie leeft als een ware christen zal hier door God vroeg of laat voor beloond worden. De gelijkenis met klassieke liberale Amerikaanse waarden zoals individuele verantwoordelijkheid, goed burgerschap en plichtsbewustheid is treffend.
Het meritocratisch principe is aanlokkelijk voor rijk en arm
De VS probeerden het evangelisch christendom mee naar de voorgrond te manoeuvreren door het gebruik van televangelism, het verspreiden van Bijbelvertalingen en ook de heimelijke militaire strijd tegen katholieke groeperingen doorheen de regeerperiode van Reagan. Die inspanningen resulteerden de laatste decennia in steeds meer katholieken die de overstap naar een evangelische levenshouding maken.
De electorale Drievuldigheid
Ongeveer twintig procent van de Latijns-Amerikaanse bevolking is evangelisch ingesteld; een aanzienlijk aantal, maar nog altijd een minderheid. Hoe komt het dan dat deze fractie de laatste jaren zoveel invloed heeft kunnen uitoefenen op het politieke niveau? Twee organisch gegroeide allianties spelen hierin een rol, enerzijds met de conservatieve partijen, anderzijds met de katholieken. Oorspronkelijk waren rechtse partijen in Latijns-Amerika niet levensvatbaar, omdat ze vaak de kaart van de elite trokken. Het evangelische christendom daarentegen is heel populair bij het arme volk. Rechtse partijen zagen hun kans schoon en begonnen zich hiermee te associëren, om zo een stevige connectie tussen de partij en de gewone burger te creëren.
Door hun religieuze standpunten als een soort seculier van-mijn-kinderen-blijf-je-af-argument te vermommen, oogsten ze succes
Ook met hun historische vijand, het katholicisme, zijn de evangelische christenen op minder gespannen voet gaan leven. Samen vonden ze een grootste gemeenschappelijke deler waarmee ze samen naar de burger trokken: de genderideologie. Kort gezegd zijn beide partijen overeen gekomen dat alles wat met seksualiteit en gender te maken heeft in feite een ideologie is, waartegen de burger, en nog liever de kinderen, beschermd moeten worden. Door hun religieuze standpunten als een soort seculier van-mijn-kinderen-blijf-je-af-argument te vermommen, oogsten ze des te meer succes.
Op deze manier heeft de beweging langzamerhand een prominente positie binnen het politieke landschap en zelfs in de uitvoerende macht kunnen innemen. Zo wordt het gemakkelijker om hun religieuze ideeën in wetten om te zetten.
Conqesuenties van een veranderend religieus landschap
Hoe ziet de invloed van de evangelische beweging er in de praktijk uit?
Ten eerste leidt de radicale oppositie van het evangelisch christendom inzake ethische thema’s als LGBTQ-rechten, abortus, scheiding, contraceptiva en drugsregularisering tot een clash tussen progressieven en conservatieven. Ten tweede gedraagt het evangelisch christendom zich heel intolerant tegenover de traditionele rituelen die de inheemse bevolking nog steeds hanteert. Hierdoor ontstaan raciale spanningen tussen de inheemse bevolking en afstammelingen van Europese kolonisatoren, op dit moment de heersende klasse in het grootste deel van Latijns-Amerika én steeds vaker evangelisch geïnspireerd. Ten derde groeien ook de arme en de rijke burger uit elkaar. Hierboven werd al besproken dat het evangelisch christendom en de VS dezelfde idealen delen. Hierdoor kan de VS van Latijns-Amerika haar neoliberale speeltuin maken, waarbij begrippen als ontginning, vrije handel, privatisering en winstmaximalisatie centraal staan. Allemaal zaken waarvan de goedgelovige burger uiteindelijk de dupe van zal zijn. Deze drie breuklijnen bewijzen dat de opkomst van onverzettelijke conservatieve krachten in een steeds sneller veranderende maatschappij bijdraagt tot de polarisering ervan.
A match made in heaven?
Of het huwelijk tussen conservatisme en de evangelische beweging al dan niet een goede zaak is voor de welvaart en het welzijn van Latijns-Amerika, zal de toekomst moeten uitwijzen. In het verleden zagen conservatieve partijen zichzelf als het laatste controlemechanisme tegen het socialistische populisme dat tijdens de 'Draai naar Links' bij het begin van de 21ste eeuw werd gehanteerd. Door in functie van electoraal gewin in zee te gaan met de evangelische beweging kan dat credo alvast opgeborgen worden. In regio’s als Midden-Amerika, waar het evangelische aantal tot veertig procent van de bevolking beslaat, is het nog maar zeer de vraag of er nog een toekomst is voor de seculiere staat.
Reacties
Idiolatrie
Reactie toevoegen