Cartoonist Lectrr: aarsmade of ambetanterik?

Hoe bent u destijds aan de bak geraakt als cartoonist? 

"Net afgestudeerd kwam ik thuis en vertelde ik dat ik cartoonist wilde worden. Mijn ouders moeten daar weken van wakker hebben gelegen. Bijna alle Vlaamse cartoonisten waren toen al meer dan twintig jaar bezig. Grote namen als Zak of Kamagurka schuif je niet zomaar aan de kant. Dus ben ik eerst in het buitenland beginnen schrijven als freelancer, soms voor heel merkwaardige bladen. Op een bepaald moment was de helft van mijn klanten failliet. Plots had ik zelfs te weinig geld om mijn huishuur te betalen. Ik was wanhopig. Ik overwoog bij een begrafenisondernemer te gaan werken of nachtwaker te worden toen De Standaard belde. Ze hadden een cartoonist nodig en iemand die ik kende, had mij voorgesteld. Op drie maanden tijd was ik huiscartoonist. Geen lijken wassen dus!"

Ik heb geen flauw idee waar ik mee bezig ben

Waaruit bestaat uw creatief proces? 

"Ik heb eigenlijk nog altijd, na al die jaren, geen flauw idee waar ik mee bezig ben. Nu zou ik het omschrijven als 'iedere dag opstaan en rondlopen tot de tijd bijna op is'. Soms benijd ik slagers: zij kunnen na vijftien jaar heel droog uitleggen hoe ze een worst maken. Ik kan dat niet met cartoons, er bestaat geen formule voor. I’m just winging it.

Mensen verwarren creativiteit soms met het beeld dat Hemingway ervan schetst: 'Dat daalt op je neer en je hebt talent nodig'. Dat is onzin, soms moet je gewoon je tijd uitzitten tot je iets goeds bedenkt. Het is erg om zeggen, maar als de Notre-Dame afbrandt, heb ik tonnen inspiratie en heb ik een productieve dag. Maar meestal lees ik het nieuws en denk ik: mijn God, wat moet ik daar nu weer over tekenen?"

Hoe vindt u een evenwicht tussen uw eigen interesses en die van de publieke opinie?

"Politiek gezien ben ik niet links of rechts. Mensen verwachten heel vaak dat cartoons hun eigen mening reflecteren. Ik geef maatschappijkritiek in mijn cartoons, maar dat betekent niet dat ze mijn eigen mening reflecteren. Wie de macht in handen heeft, krijgt de volle laag. De hoogste bomen van het moment vangen wind, of ze nu links zijn of rechts. Volgens mij ben ik een beetje in dat anarchisme van de kunstschool blijven steken. De chaos die heerst in de samenleving interesseert mij mateloos. Maar het is wat dubbel: eigenlijk was ik beter werkloos, want dat zou betekenen dat de wereld er beter uitzag."

Wie de macht heeft, krijgt de volle laag

Krijgt u soms reacties van trollen op sociale media door die provocerende onderwerpen in uw cartoons?

"Haatmail is een constante. Om die reden ben ik trouwens met Facebook gestopt. Het werd gewoonweg te gortig en ik heb daar ook niets aan. Het is vandaag veel makkelijker geworden om dat soort bedreigingen en haatmails te versturen. Vroeger moest je je brief op de post doen. Vooraleer je aan de postzegel likte, had je al vrij veel tijd gehad om het te overdenken. Nu kun je met een klik je impulsiviteit voeden. Ik merk bijvoorbeeld dat ik af en toe mails krijg van mensen die zich achteraf verontschuldigen. In discussie treden met die mensen heeft geen zin en dat doe ik dus niet. It’s part of the job en het is eigen aan deze tijd."

Wat staat er dan in die haatmail?

"Haatmail levert vooral hilarische dingen op. Die staat vol met dt-fouten en onnozelheden. De meest originele haatbrief die ik ooit gekregen heb, begon met de aanspreking 'aarsmade'. Het moet diep gezeten hebben bij die mens. Ik was onder de indruk van die woordenschat, want meestal stelt die weinig voor. Ik had tranen in mijn ogen van het lachen. Misschien moet een onderzoeksgroep van psychologen zich daar eens mee bezig houden, want volgens mij zitten er daar nog enkele onbekende aandoeningen tussen."

"Beste aarsmade": ik kreeg tranen in mijn ogen

Waar trekt u de grens in cartoons op ethisch vlak?

"Ik hanteer één regel: niet met slachtoffers lachen. Er is altijd iemand die iets veroorzaakt, vooral de machtigen. Die zijn het interessantst om mee te lachen. Als je begint te spotten met een kind dat aanspoelt op een strand, ben je volgens mij verkeerd bezig. Heel soms durf ik mijn eigen regel wel eens breken. Als ik dit doe, is het met de bedoeling om de dader of de machtige te raken."

Proberen mensen u vaak te categoriseren of in het politieke spectrum te plaatsen?

"Ik word er vaak van beschuldigd links te zijn in mijn cartoons. Aan die mensen stel ik voor om naar mijn vroegere werk te kijken. Dan zouden ze zien dat ik vroeger evengoed op de kap van de socialisten zat. Het is heel moeilijk voor mensen om te aanvaarden dat iemand niet te catalogiseren valt. Het enige dat ik echt ben, is een ambetanterik. In dat hokje mag iedereen mij gerust steken. Moest ik nu politiek gekleurd zijn en opdrachten aanvaarden van politieke partijen, dan zou ik meteen drie Porsches kunnen kopen. Uit principe wil ik dat werk niet doen omdat je dan in een situatie terechtkomt waarin je geen kritiek mag geven op de opdrachtgever zelf. You don’t bite the hand that feeds you. Ik wil dat wél kunnen doen. Humor is een heel krachtig wapen. Humor gaat ook heel snel viraal, terwijl politieke posts op sociale media het moeilijk hebben."

Is Theo Francken een godsgeschenk voor de cartoonist in Vlaanderen?

"Wij zijn in België sowieso gezegend. We hebben zes parlementen en meer dan vijftig ministers. Als ik dat aan buitenlandse cartoonisten vertel, geloven ze mij vaak niet. Theo Francken is inderdaad heel zichtbaar en een dankbaar onderwerp voor mijn cartoons. Heel links ergert zich aan hem en heel rechts ziet hem als een soort messias. Dat effect heeft Donald Trump ook. Ik ben er zeker van dat als Kristof Calvo verkozen zou worden, hij ook voldoende domme dingen zou zeggen om mee aan de slag te kunnen."

Maatschappelijke polarisering is dus een speeltuin voor u.

"Absoluut! Trump is voor cartoonisten een levende stripfiguur. Soms teken ik een cartoon over hem en twijfel ik om die te publiceren. Dat is helemaal niet erg, want een paar uur later al heeft hij alles veel erger gemaakt en heb ik opnieuw materiaal voor cartoons. Wat ik bijvoorbeeld apprecieer aan de Trumps en de Boris Johnsons van de wereld, is dat ze visueel ook stripfiguren zijn. Wie had ooit gedacht dat een man die zichzelf oranje schildert in het Witte Huis zou zitten? Je moet ook eens letten op de das van Trump. Die is zo lang! Zo’n figuren zijn goudmijnen voor cartoonisten."

Ik vind dat mysterie heel belangrijk

U probeert uw eigen mening op de achtergrond te laten in uw cartoons. Maar spreekt u zich wel uit over bijvoorbeeld persvrijheid? 

"Ik ben daar heel actief in door onder andere lid te zijn van Cartooning for Peace. Soms gebeurt het dat een cartoonist wordt vastgehouden in een land. Dan heeft die organisatie fondsen en contacten om mensen zo snel en zo goed mogelijk te helpen. Ze gaan ook lezingen geven in scholen over persvrijheid. Er zijn nog nooit zo veel journalisten vermoord als vorig jaar, dus de persvrijheid staat echt onder druk. In Turkije zitten er nu cartoonisten in de gevangenis en zijn er zelfs sommigen verdwenen. Ik publiceerde daar tien jaar geleden, maar in het huidige politieke klimaat kan dat niet meer. Dat komt ook onze richting uit. Er is onlangs in de VS een cartoonist ontslagen omdat hij lachte met de president. Bovendien vallen cartoonisten heel vaak uit de boot als het gaat over persvrijheid. We worden heel vaak gezien als ‘maar kunstenaars’. Dus awareness rond persvrijheid van cartoonisten is broodnodig."

Heel weinig mensen weten hoe u eruit ziet en wat uw echte naam is. Is dat een bewuste keuze?

"Ik vind dat mysterie heel belangrijk. Bekend zijn interesseert mij absoluut niet. Ik heb veel respect voor mensen die dat kunnen. Maar ik wil liever op mijn gemak naar de Delhaize kunnen gaan om oorstokjes en tampons. Ik heb ooit vier uur naast mijn hoofdredacteur op het vliegtuig naar Rome gezeten voor we van elkaar doorhadden wie de ander was. Een andere hilarische situatie was toen ik werd uitgenodigd voor een afscheidsfeestje van een journalist van De Standaard in het Vlaams Parlement. Al mijn stripfiguren liepen daar rond. Ik zat tussen de mensen die ik elke dag teken en niemand wist wie ik was. Die anonimiteit is fantastisch!"