Lezen leeft

Hoe verrassend het voor sommigen ook mag klinken, bijna elke student vindt lezen nuttig, of hij nu veel of weinig leest. Nochtans heerst bij sommigen het idee dat jongeren en bij uitbreiding studenten steeds minder en minder lezen. “Dat zeggen kwatongen”, vindt professor Nederlands Yves T’Sjoen, “de manier van lezen is wel veranderd”. “Vandaag word je constant afgeleid: er komt een berichtje binnen, je hoort een signaal, je bent afgeleid en gaat dat berichtje lezen, op Facebook volg je een en ander, je ziet die berichten langskomen. Iedereen is bezig met lezen. Je kijkt naar Netflix en leest de ondertiteling: dat is ook een vorm van lezen. Die verleidingen had ik niet toen ik jong was. Ik zeg niet dat dat een slechte evolutie is, verre van, ik vind dat een heel gunstige evolutie, maar het zorgt ervoor dat de leescultuur of de wijze waarop we lezen veranderd is.”

Literatuur? Bob Dylan!

Literatuur wordt ook nog te vaak gezien als een activiteit voor een sociaal incapabele student met een dik boek in een hoekje. “Het lezen als activiteit, namelijk in het hoekje met een boekje onder een schemerlamp, heeft vandaag door de technologische ontwikkelingen een beetje zijn beste tijd gehad.” Literatuur kan je vandaag op meer manieren dan ooit tevoren beleven, gaande van Netflix tot muziek en slam poetry. “Je hebt geletterde mensen, er zijn zoveel slam poetry-bijeenkomsten. De beleving van literatuur is vandaag anders. Zo kan je bijvoorbeeld heel veel vinden via het internet, je kan via Youtube-filmpjes ook met literatuur in aanraking komen. Je kan naar de Schouwburg gaan, op café waar dan een poetry slam plaats vindt.” Zo organiseert het Gentse Auw La af en toe eens een poetry slam.

"Voor mij maken lyrics ook deel uit van de literatuur."

Als het aan professor T’Sjoen ligt, zou de universiteit meer mogen inzetten op andere vormen van lezen om studenten warm te maken voor literatuur. “Voor mij maken lyrics ook deel uit van de literatuur. We zouden misschien eens een seminarie organiseren over hoe literaire teksten via muzikale adaptatie een andere gestalte hebben gekregen, een soort interpretatie door een songwriter of een performer. Ik denk dat dat een andere benadering is en dat dat ook meer aansluit bij waar jullie mee bezig zijn, meer met muziek.” Iets wat fans van Bob Dylan zeker zullen kunnen beamen: hij won enkele jaren terug de Nobelprijs literatuur. Is Nick Cave de volgende?

De smaak te pakken

Hoewel er dus een literaire shift is geweest, zal het boek als materieel product volgens professor T’Sjoen wel overleven. “Ik houd van een boek, ik wil een boek ruiken, voelen. Als je een nieuw boek openslaat, is dat een heel bijzondere ervaring, vind ik. Het is een zintuiglijke ervaring, niet enkel iets dat tot mijn geest spreekt. Ik wil het ook voelen.” Dat beseft ook boekenwinkel Het Paard Van Troje, die onder andere inzet op een filmische sfeer die aanzet tot het vastnemen van een boek. “Een collega, die  hier ooit op deze stoel heeft gezeten, proefde zelfs letterlijk van boeken.” Vertelt professor T’Sjoen. “Hij was een renaissancist, iemand die vooral bezig is met 16de- en 17de -eeuwse teksten, vooral vanuit een heel sterk bibliofiel oogpunt. Hij was iemand die helemaal weg was van papiersoorten en proefde zo af en toe letterlijk van het boek. Zo ver gaat het bij mij niet, ik proef niet van boeken in die zin, maar in een andere, figuurlijke betekenis.”

De toekomst is om zeep

Ondanks de ruimere beleving van literatuur, zijn er jaar na jaar minder studenten taal- en letterkunde - een trend die wel eens te wijten zou kunnen zijn aan het secundair onderwijs. “Wat het middelbaar onderwijs betreft, is het vak Nederlands niet prikkelend genoeg meer in vergelijking met vroeger, indien het vroeger al prikkelend was … In elk geval, het hangt soms af van de leerkracht. Vanaf 1 september volgend schooljaar zal in het secundair onderwijs ASO een uur Nederlands minder worden aangeboden, dus van vijf naar vier uur. Literatuur is dan al meteen het ondergeschoven kind. Ik heb het gevoel dat Nederlands in het middelbaar nu vooral een training is in kunstjes, vaardigheden. Dat uur minder zal ten koste gaan van literatuuronderwijs.”

Betreurenswaardig, vindt professor T’Sjoen, lezen past volgens hem perfect binnen de slogan van onze universiteit. “De slogan van deze universiteit is dat je kritisch moet denken, je moet vooral durven spreken, en ook durven lezen, denk ik dan. Het gaat dan ook niet alleen over fictie of non-fictie, maar over lezen in het algemeen. Ik zie natuurlijk wel de waarde van literaire fictie, omdat je je leert verplaatsen in een andere wereld, in een andere taal. Dat is ook goed voor het taalvermogen, ongeacht de beroepscategorie waar studenten in terechtkomen: taal is belangrijk. Als je advocaat bent, of arts, dan moet je ook met je patiënt communiceren.”

"De drempel naar de universiteitsbibliotheek ligt vaak nog te hoog."

Ook onze universiteit speelt hierin een rol, een rol die de universiteit niet altijd even goed vervult. De drempel naar de universiteitsbibliotheek ligt vaak nog te hoog. Veel studenten studeren wel in de bib, maar weinigen ontlenen er effectief een boek. “Er is inderdaad wel wat drempelvrees, maar dan is het aan het personeel, de docenten, om de studenten, als ze instromen in de eerste bachelor, meteen de weg te wijzen naar de faculteitsbibliotheek. Af en toe, als een student een duwtje in de rug nodig heeft, kan dat een wereld van verschil uitmaken. Dat is niet om te betuttelen, maar om te helpen.”

Iedereen belezen

Uit een bevraging via Facebook blijkt dat er toch nog heel wat studenten, ondanks de vaak dikke cursussen die ze al te verwerken krijgen, regelmatig tijd maken om te lezen. Ter ontspanning, om hun woordenschat bij te schaven, iets bij te leren of dingen vanuit een ander perspectief te zien: de motieven die studenten ertoe aanzetten om te lezen lopen uiteen. De gemiddelde student leest meestal fictie in het Nederlands of Engels en krijgt blijkbaar maar niet genoeg van Harry Potter. Misschien toch een tikkeltje nostalgisch? Voor de studenten die er niet in slagen tijd te maken om zich af en toe af te zonderen met een boek: geen paniek. “Facebook, Instagram, Twitter en andere sociale media zijn een manier van communiceren en dus ook lezen.” Aldus professor T’Sjoen. 

Opmerkelijk: iedere richting leest. Of het nu gaat om dokters in spe, kinesisten in opleiding of toekomstige letterkundigen, iedere student leest wel eens een niet-opleidingsgerelateerd boek, blijkt ook uit de bevraging. Zij die dus dachten dat enkel Blandino's met hun neus in de boeken zitten, zijn dus fundamenteel fout. Dit wordt ook ondersteund door professor T'Sjoen: "Het format 'Belezen Wetenschappers' is ook een ontmoetingsplek waar collega’s van verschillende faculteiten elkaar ontmoeten op het punt waar ze een soort raakvlak hebben, namelijk hun fascinatie voor literatuur." Ook vermeldt hij dat het merendeel van de belezen wetenschappers in kwestie uit de Faculteit Geneeskunde komt.

Nuttig? Facking nuttig!

Op de vraag "vind je lezen nuttig?" antwoordde bijna iedere student steevast ja. De redenen hiervoor liggen uiteen, maar de meeste studenten spreken wel van een ontspannend effect en een verruiming van de leefwereld. Ook professor T'Sjoen benadrukt het belang van taal: "Lezen is ook goed voor het taalvermogen. Ongeacht de beroepscategorie waar studenten in terechtkomen: taal is belangrijk. Of je nu een advocaat of arts wordt, je zal moeten communiceren met je patiënt en dat gebeurt nu eenmaal via taal."

"Je kunt de dingen soms verstaan zonder dat je ze hebt begrepen."

Voor wie wil beginnen met lezen, maar een duwtje in de rug nodig heeft, heeft professor T’Sjoen een quote van T.S. Eliot in de aanbieding: “Genuine poetry can communicate before it is understood.” In mensentaal: “Lees niet alleen met je verstand, lees niet alleen puur rationeel. Lezen is een beleving, dat doe je met alle zintuigen. Maar ook met alles wat jouw persoonlijkheid mee heeft bepaald. Jouw achtergrond, zowel persoonlijk als cultureel, hoe je bent opgeleid, jouw fascinaties - die spelen allemaal mee in de manier waarop je leest. Je kunt de dingen soms verstaan zonder dat je ze hebt begrepen. Misschien is dat nog het mooiste advies.”