De medaille en z'n keerzijde van het Deense onderwijs

Het Deens onderwijs in een oogopslag

Denemarken is nu niet bepaald een land waar vaak over gesproken wordt. Meestal wordt het in één adem met de rest van Scandinavië genoemd. Als we er al over spreken, is het vaak om het over Legoland te hebben. Daarom schrikken veel mensen behoorlijk als ze voor de eerste keer iets horen over het Deense onderwijs. Wat het Deense systeem zo bijzonder maakt, is niet alleen dat het onderwijs er gratis is, maar dat studenten er zelfs betaald worden om te studeren. Een meerderjarige, financieel onafhankelijke Deense student hoger onderwijs krijgt maandelijks ongeveer 735 euro, het equivalent van een 222-tal spaghetti's in de Brug. Niet niets dus. Zeker in Kopenhagen, waar het levensonderhoud ongeveer een derde duurder is dan in Gent, is zulke steun voor veel studenten meer dan welkom.

Een Deense student krijgt maandelijks ongeveer 735 euro

Dat hierdoor de kosten voor de sociale zekerheid zeer hoog oplopen, is dan ook niet bepaald verbazingwekkend. Het past echter binnen de filosofie van de traditionele welvaartsstaat. Binnen een dergelijke filosofie wordt de staat verantwoordelijk geacht om voor een materieel kader te zorgen waarbinnen elke burger een stabiel leven kan opbouwen. Hierin speelt onderwijs een essentiële rol - en dat is ook te merken.

De medaille

Een indrukwekkende 82 procent van de Denen binnen de relevante leeftijdscategorie begon in 2015 aan een opleiding in het hoger onderwijs. In België was dit ‘slechts’ 75 procent. Ook een aanzienlijk aantal, maar het verschil is zeker noemenswaardig. Ook kwalitatief doet Denemarken het goed. Universitas 21, een globale ranklijst voor hoger onderwijs, plaatste Denemarken in 2017 op de vierde plaats. België werd pas twaalfde. Opmerkelijk is wel dat de Verenigde Staten op de eerste plaats stonden, wat ietwat kan afdoen aan de geloofwaardigheid van deze lijst.

Jutland is zowat het West-Vlaanderen van Denemarken

Het is niet bepaald gemakkelijk om empirische criteria aan iets abstracts en misschien zelfs subjectiefs als 'goed onderwijs' te plakken. Er bestaan rankings van alle soorten en maten, maar toch zijn virtueel alle lijsten het erover eens dat het hoger onderwijs in Denemarken van aanzienlijke kwaliteit is en daar stoefen overheidssites al graag eens mee. Niettemin kampt ook het Deense systeem met een aantal problemen. 

De keerzijde

Haakon Storgaard (18), aspirerend student geneeskunde aan de Universiteit van Kopenhagen, wijst erop dat je wel eerst student moet worden voordat je financiële steun ontvangt. In tegenstelling tot iemand in het Belgische systeem is simpelweg afstuderen aan het middelbaar niet voldoende. Als Deense student moet je aanvaard worden aan een universiteit. “Verschillende Deense universiteiten vragen bepaalde resultaten in het middelbaar. Hierin is -3 de laagste en 12 de hoogste score, en ben je geslaagd vanaf 2. Om geneeskunde te studeren in Kopenhagen heb je een gemiddelde van 11,4 nodig, wat enorm moeilijk is. Er zijn wel universiteiten in Jutland die minder hoge eisen stellen, wat de druk iets wegneemt, maar dat zou betekenen dat ik mijn vrienden en familie moet achterlaten enkel om te studeren.” Daar komt nog bij dat Jutland zowat het West-Vlaanderen van Denemarken is.

Een oud probleem

Het risico dat met deze strikte voorwaarden gepaard gaat, is dat ze de kloof tussen arm en rijk verder zouden openen. “Privéscholen bereiden je beter voor op de universiteit en verhogen ook je kansen, maar vragen wel een maandelijkse som geld. Al valt die op zich wel mee. Privéscholen zijn vaak gebaseerd op capaciteiten. Ik ging vroeger naar een privéschool, speciaal voor ‘slimme kinderen’, waar ik elke maand een soort IQ-test deed om te kijken of ik nog mee kon. Toch gaan rijke kinderen nog vaak naar betere scholen dan armere kinderen,” aldus Haakon.

"Privéscholen bereiden je beter voor op de universiteit, maar vragen een maandelijkse som geld" - Haakon Storgaard

Gelukkig zijn de voorwaarden niet overal even streng en wil niet iedereen geneeskunde studeren, waaronder ook Emil Døj (20), student Computer Technologie aan Technical Education Copenhagen. “Ik zou nu niet bepaald zeggen dat de voorwaarden ‘streng’ zijn. Waar ik ga, kan praktisch iedereen studeren, zelfs met lage punten. De mensen die in de beste universiteiten raken zijn ook degene die dat echt willen en daar hard voor werken, ook in openbare scholen.”

"De kloof tussen arm en rijk is hier niet zo groot" - Emil Døj

Ook wat betreft de kloof tussen arm en rijk ziet Emil het optimistischer. “Ik denk dat het Deense systeem zeer goed werkt. Onze belastingen zijn erg hoog, een volwassene ouder dan 25 betaalt iets tegen de 50 procent belastingen. Hoewel het spijtig is dat we zoveel moeten betalen, betekent het dat zaken zoals ziekhuizen, scholen en de tandarts volledig gratis zijn. Daarnaast is de kloof tussen arm en rijk hier niet zo groot, in tegenstelling tot de VS.” Hoewel procentueel gezien de zware materiële armoedecijfers in Denemarken half zo laag liggen als in België, is de armoede wel bijna verdubbeld sinds 2008. De verschillen met de Verenigde Staten zijn inderdaad wel nog steeds enorm, maar ook in Denemarken dringt de kloof tussen arm en rijk zich steeds meer op.

Een nieuw probleem?

“De financiële steun is zeker motiverend om te gaan studeren”, aldus Emil. Maar ook hier is niet alles rozengeur en maneschijn. ”Hoewel de meeste studenten het uiteraard fantastisch vinden om betaald te worden om te studeren, wordt er soms gesproken over studenten die niet willen afstuderen.” Deze zogenoemde ‘evighedsstuderende’, 'eeuwigheid studenten’ in het Deens, zijn studenten die langer dan zes jaar studeren en telkens van richting veranderen, zonder duidelijk plan om ook daadwerkelijk af te studeren.

"Er zijn studenten die niet willen afstuderen" - Emil Døj

In 2015 stemde de Deense overheid een decreet dat universiteiten toelaat de studenten wat meer onder druk te zetten. Hoewel er tegen deze maatregelen toen vrij sterk geprotesteerd werd, is het probleem wel degelijk verminderd. De vraag blijft natuurlijk of dit soort efficiëntie het onderwijs uiteindelijk wel ten goede komt. Of, relevanter voor de Belgische student, of een gelijkaardig systeem hier wenselijk en haalbaar zou zijn.