“Het probleem is niet werkloosheid; het probleem is dat te veel jobs bullshit zijn”

Help, meneer Bregman! We zijn bang voor de toekomst.

“Dat is begrijpelijk. We zijn er de afgelopen tweehonderd jaar enkel op vooruit gegaan, maar nu lijken we stil te staan. De brexit en Trump bewijzen dat vooruitgang geen gegeven is, dat het zo kan verkeren. Dit is een historisch kantelpunt." 

Hoe komt dat?

“De klassieke politieke spelers zijn vastgeroest in verouderde tegenstellingen: de strijd tussen de staat en het kapitaal, discussies over volledige werkgelegenheid, enzovoort. Buiten dat bestel groeit een alternatieve beweging: denk aan de vele decentrale initiatieven of het enthousiasme voor het basisinkomen. Het zijn tekenen des tijds, het is de geboorte van een nieuwe ideologie.”

Over wat voor ideologie heeft u het dan?

“De kern is een revolutionair idee: de meeste mensen deugen. Waar links en rechts het over eens zijn, is dat mensen niet te vertrouwen zijn. Volgens rechts houd je ze in het gareel door ze verantwoordelijkheden aan te leren en te straffen; volgens links moeten we die zielige mensjes helpen en betuttelen. Maar de meeste mensen deugen, ze weten wat ze met hun leven willen doen. Geef ze de mogelijkheden en je krijgt een explosie van energie en innovatie.”

Bankiers in staking

Daarin past uw stokpaardje: het onvoorwaardelijk basisinkomen. Waarom pleit u voor gratis geld voor iedereen?

“Om dat te begrijpen, volstaat het om een willekeurige bar binnen te wandelen.”

Doen we dikwijls.

“Wel, als je daar de mensen wat wijntjes geeft en je vraagt ze of hun baan zin heeft, ga je dikwijls te horen krijgen dat het eigenlijk niet veel voorstelt. Meer nog: het zijn vaak de mensen met de mooiste LinkedIn-profielen en de hoogste salarissen die hun baan zinloos vinden, die ‘bullshitjobs’ hebben. Op basis van internationaal onderzoek weten we zelfs dat één op drie zijn eigen werk overbodig vindt. Kijk naar marketeers: creatieve mensen, maar om te overleven moeten ze bedrijven promoten waar ze niet achter staan. (op dreef) Dat is toch volkomen bizar! Het bewijst dat we werk radicaal moeten herdefiniëren."

"Er is altijd wel een miljonair met jeuk op zijn rug"

“Door automatisering verdwijnen jobs in de industrie– en landbouwsector, maar ons systeem slaagt er altijd in om banen voor managers, bankiers of consultants uit te vinden. Bullshit bestaat bij gratie van welvaart: hoe efficiënter onze robots en industrie worden, hoe meer bullshitjobs we nodig hebben. Er is altijd wel een miljonair met jeuk op zijn rug. Het probleem is dus niet dat de werkloosheid stijgt; het probleem is dat ons werk niet meer zinvol is, dat we gewoon maar wat werken.”

Best deprimerend.

“Het kan ook anders. We moeten erkennen dat het de vuilnismannen en leraars zijn die welvaart creëren en de samenleving dragen. Stel dat de bankiers ineens staken. Dat is één noemenswaardige keer voorgevallen, in Ierland in 1970. Weet je wat er toen gebeurde? Helemaal niets. Als de vuilnismannen staken, is een stad binnen een aantal dagen onleefbaar. Een basisinkomen zou deze mensen onderhandelingsmarge en het nodige prestige verschaffen."

(kijkt nerveus rond) Er lezen wel studenten Handelsingenieur en Bedrijfsmanagement mee.

“Jonge mensen staan voor een dilemma: er zijn twee idealen die aan je trekken. Er is het ideaal van de kenniseconomie, van het mooi LinkedIn-profiel en de grote carrière. Die keuze is voor veel jongeren verleidelijk, gezien de materiële voordelen. Maar er is ook de mogelijkheid om te kiezen voor iets dat jij leuk vindt, waarmee je de wereld misschien interessanter en beter maakt. Het probleem: een laag salaris en jobonzekerheid.”

"Bullshit bestaat bij gratie van welvaart"

“Die spanning zie je terug in de ‘heroïsche’ verhalen over managers die ontslag nemen en met hun spaargeld doen wat ze echt willen. Eigenlijk is het dieptreurig dat we zoiets heldhaftig vinden. Du-uh, natuurlijk doe je wat je wil, wat zou je anders doen? In onze maatschappij is dat niet vanzelfsprekend. Het basisinkomen kan daarbij helpen.”

Gefrituurde planeet

Show me the money. Als je iedereen maandelijks 1000 euro uitbetaalt, zal je toch moeten snoeien in de openbare dienstverlening en sociale zekerheid?

“Het basisinkomen is een denkrichting, niet één vaststaand idee of plan. Er bestaan versies die de sociale zekerheid willen uithollen en de samenleving vermarkten, maar ik zie het basisinkomen vooral als aanvulling op de verworvenheden van de 20ste eeuw. Natuurlijk zullen toeslagen en regelingen verdwijnen, maar aan het recht op onderwijs en zorg mag niemand tornen.”

De berekeningen zijn toch niet bepaald rooskleurig.

“Die rekensommetjes zijn altijd misleidend. Ten eerste gaat het niet om brutokosten, maar om nettokosten. Concreet zit het zo: het basisinkomen, een vast bedrag, wordt gefinancierd met belastingen. Dat betekent ook dat mensen die veel belastingen betalen, een volledig basisinkomen zullen afstaan. Zij gaan er netto niet op vooruit, maar dat is ook niet nodig. De effecten zijn in de praktijk zo beperkt als je zelf maar wil.”

“Ten tweede moet je naast de kosten ook de baten in rekening nemen. Neem armoede: in de VS kost kinderarmoede 500 miljard dollar per jaar door gezondheidszorg, criminaliteit, minder personenbelasting, enzovoort. Til je al de armen boven de armoedegrens, kost dat maar 175 miljard dollar aan basisinkomen. Armoede uitroeien kost overal maximaal 1% van het bbp, maar die investering verdient zichzelf ruimschoots terug. Het probleem: je moet uitgaan van een positief mensbeeld. Daar zijn de overheden nog niet klaar voor.”

"De EU kan binnen tien jaar uiteengevallen zijn"

‘De kracht van verandering’, zeggen ze bij ons. Heeft u nog goede raad?

“Verdiep je in het basisinkomen en andere ideeën. Je mag voor mij ook je bullshitcarrière najagen, maar dit is hét moment om je te engageren. Er zijn mogelijkheden voor geweldige vooruitgang, maar ook voor angst en neergang, zoals Trump bewees. Besef vooral: het kan ook hier gebeuren, de EU kan binnen tien jaar uiteengevallen zijn. Trump en de brexit leken ook lang onwaarschijnlijk.”

“Ik zeg niet dat je bang moet zijn, maar word wakker! Wil je de generatie van de apathie zijn, terwijl de planeet gefrituurd wordt en fascisme de kop opsteekt? Dit is hét moment om op te staan. Er zijn voldoende hoopvolle aanknopingspunten; maak er iets van.”