Met Steven Pinker haalde Nacht van de Vrijdenker een van ‘s werelds meest bekende intellectuelen naar Gent. Pinker wierp zich op als pleitbezorger van de Verlichting, maar het publiek in de Bijloke zag eerder een hogepriester dan een aanhanger van de Rede.
Steven Pinker verdiende zijn sporen in de psycholinguïstiek. De stelling die zijn omvangrijke werk onderbouwde, was de idee dat de menselijke aanleg tot taal instinctmatig is. Als we willen begrijpen hoe de mens taal aanleert en gebruikt, moeten we bijgevolg rekening houden met hoe het menselijk brein is geëvolueerd en hoe het nu functioneert. Een tekst is bijvoorbeeld goed geschreven niet omdat hij voldoet aan arbitraire regeltjes, maar omdat hij beantwoordt aan de noden van de menselijke psychologie.
Gaandeweg begaf Pinker zich op het politieke terrein. In 2011 scoorde hij met The Better Angels of Our Nature een bestseller. Het boek argumenteert dat geweld doorheen de geschiedenis over de hele wereld gedaald is, de indruk gewekt door de wereldoorlogen en moderne journalistiek ten spijt. Dit jaar breidt hij in Enlightenment Now zijn zaak uit: niet enkel geweld, maar zowat alles is er doorheen de geschiedenis, en dan vooral de recente geschiedenis, op vooruitgegaan. De oorzaak van het goede nieuws is de Verlichting, en Verlicht is wat we moeten blijven.
Intellectuelen zijn grotendeels uitgesloten geweest van de vooruitgang die wordt gebracht door ingenieurs en zakenmensen, aldus Pinker
Ik geloof in één Verlichting
Het was zodoende als apostel van de Verlichting dat Pinker zich aan een afgeladen Concertzaal van de Bijloke presenteerde. De Bijbel die hij bracht bestond uit een reeks statistieken, die de ongelovigen moesten overtuigen dat alles erop was vooruitgegaan in de laatste eeuwen. "Let’s look at the data", luidde het credo. Levensverwachting? Omhoog. Gezondheid, voedsel, welvaart? Grafiek zet pijlsnel koers naar de rechterbovenhoek. Vrede, vrijheid, rechten? Uiteraard. Kennis, geletterdheid, IQ-scores? Check, check, check. Levenskwaliteit en geluk? Ja, zegt de statistiek. “Progress is a demonstrable fact of human history”, velt Pinker zijn eindoordeel.
Ondertussen had de oningewijde met stijgende verbazing vastgesteld wat volgens Pinker allemaal onder de Verlichting viel. Meer voedsel voor de bevolking? Verlicht! Bakens van de Verlichting als de Volksrepubliek China zullen blij zijn het te horen. Stijgende levensverwachting? De goede mensen van Okinawa kennen hun Voltaire en Diderot.
Gelukkig dat Hume, Kant en Rousseau geen intellectuelen waren, of we hadden nooit de Verlichting gekend!
Verlichting, rede, vooruitgang, wetenschappelijke revolutie: bij Pinker lijkt het allemaal ongeveer hetzelfde. Zo luidt Pinkers definitie van ‘vooruitgang’ “using knowledge to solve problems”. En die arcane kunst, het gebruiken van kennis om problemen op te lossen, is “op de achtergrond verdwenen”. De reden? “Intellectuals hate progress.”
De meeste intellectuelen denken immers dat de Verlichting slecht was. Tijdens het aansluitende interview door Johan Braeckman bracht Pinker meer duiding. Intellectuelen hebben over het algemeen een gebrek aan statistische kennis. Hierdoor trappen ze in de illusie, gewekt door de media, dat het slecht gaat met de wereld. Ook bestaat er een lange anti-Verlichtingstraditie in intellectuele kringen. De Romantiek, het existentialisme, de Frankfurter Schule, het postmodernisme: allemaal zouden ze de intellectueel met munitie verschaffen om laatdunkend te doen over de Verlichting. Dat het mensen als Rousseau en Nietzsche perfect mogelijk was zich binnen een verlichtingstraditie te kaderen en er tegelijkertijd kritiek op te hebben, wordt volledig aan voorbijgegaan - ook door een onkritische Braeckman. En uiteraard gaat het ook om de portemonnee: intellectuelen zijn grotendeels uitgesloten geweest van de vooruitgang die wordt gebracht door ingenieurs en zakenmensen. “Criticizing the past is criticizing your rivals”, wordt het dan. Gelukkig dat Hume, Kant en Rousseau geen intellectuelen waren, of we hadden nooit de Verlichting gekend!
Schoenmaker blijf bij uw leest
Pinkers zaak had wel gevaren bij een helderder afbakening van zijn concepten. Misschien is de algemene trend van zijn betoog correct, en is de wereld er op vooruitgegaan. Hij heeft zijn kasteel evenwel op los zand gebouwd in een poging alles terug te voeren op een cluster Verlichting-rede-vooruitgang. Pinker zou wel varen bij een spectrale verschijning van zijn twintig jaar jongere zelf, en een herinnering aan wat hij toen over taal schreef: context telt.
Reactie toevoegen