Aandacht die erom vraagt: Werelddag Suïcidepreventie

De International Association for Suicide Prevention (IASP) riep in 2003 in samenwerking met de World Health Organisation (WHO) de Werelddag Suïcidepreventie in het leven. Volgens de WHO overlijden elk jaar meer dan 700.000 mensen door zelfdoding. Met andere woorden, het vormt een duidelijke bedreiging voor de volksgezondheid en vereist de nodige aandacht. Des te meer omdat er nog steeds een flink stigma heerst rond het onderwerp.

Wat met België?

Intussen nemen meer dan 60 landen deel aan deze dag door zelf verschillende acties te organiseren. In België slaan het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP), het Centrum ter Preventie van Zelfdoding (CPZ) en de suïcidepreventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) de handen in elkaar. Samen organiseren ze onder andere een pinactie, waarbij mensen een pin in de vorm van een geel lintje kunnen opspelden om zo aandacht te vragen voor de preventie van zelfdoding. Het gele lintje staat dan ook internationaal symbool voor suïcidepreventie en doet denken aan een flakkerende vlam die zorgt voor hoopvol licht in het duister. Ook worden om acht uur die avond kaarsjes aangestoken om de overledenen te herdenken en hun familie te steunen. Daarnaast doet de Zelfmoordlijn op 10 september een extra oproep om vrijwilliger te worden, maar om de Zelfmoordlijn verder te laten groeien kan je haar ook financieel steunen. Tevens konden geïnteresseerden in aanloop naar Werelddag Suïcidepreventie webinars volgen over hoe je iemand met suïcidale gedachten kan helpen. Wie nog wil deelnemen, kan zich inschrijven voor toekomstige webinars via de website van de Zelfmoordlijn.

Dat dergelijke acties in ons land broodnodig zijn, tonen ook de laatste officiële suïcidecijfers uit 2020. Toen stierven in Vlaanderen zo'n 970 mensen door suïcide. Dat zijn ongeveer drie zelfdodingen per dag. Mannen hebben duidelijk het hoogste aandeel in deze cijfers, wat deels te wijten is aan de genderstereotypen waar mannen vaker mee geconfronteerd worden. Het is niet 'mannelijk' om over je gevoelens te praten, laat staan hulp te zoeken. Het is een stereotiep beeld dat ook VLESP met de campagne 'Kom Uit Je Kop' wil doorbreken. Op de gelijknamige website vinden mannen tips en informatie die hen moet aanmoedigen open te communiceren over mentale problemen en sneller hulp te zoeken wanneer dat nodig is.

Het is niet 'mannelijk' om over je gevoelens te praten, laat staan hulp te zoeken

Vlaanderen en bij uitbreiding België is zelfs een van de trieste koplopers in Europa met een suïcidecijfer dat 1,5 keer hoger ligt dan het Europese gemiddelde. Toch wist Vlaanderen het aantal suïcidepogingen tussen 2000 en 2020 met 21,7 % te doen dalen. Dat is het resultaat van verschillende acties, zoals het verkorte noodnummer 1813 voor de Zelfmoordlijn en de portaalsite Zelfmoord1813.be. Vlaanderen lijkt dus op de goede weg en wil die trend ook verderzetten in de toekomst. Zo lanceerde voormalig minister van Welzijn Wouter Beke eind 2021 nog een nieuw actieplan om het aantal zelfdodingen verder in te dijken met 10 % tussen 2020 en 2030. Vlaanderen wil naar dat resultaat toewerken door onder meer campagnes op te zetten voor kwetsbare groepen als mannen, jongeren, ouderen, werkzoekenden en gedetineerden.

Zelfdoding moet uit de taboesfeer

In de strijd tegen zelfdoding is vooral het volgende belangrijk: erover praten. Sommige zaken zijn nu eenmaal te zwaar om alleen te dragen. Alleen heerst er nog steeds een immens taboe op het praten over suïcidale gedachten. Dat taboe willen ook de volgende getuigen graag doorbreken. Zij doen hun verhaal.

Matthias beschrijft zich als een gevoelig persoon die zich graag bezighoudt met anderen, in de hoop zo hun problemen draaglijker te maken. "Soms lukte dat", vertelt hij. "Soms kon ik echt wat betekenen voor een ander. Ik voelde ook dat dat het juiste was om te doen. Maar de wereld van anderen dragen is zwaar. Je eigen problemen zijn al voldoende gewicht. Dat besefte ik niet." Een combinatie van gevoeligheid en een zware eigen bagage deden hem instorten. Nu was Matthias degene die hulp nodig had. Maar hij duwde de mensen weg die het meest van hem hielden. Psychologen, psychiaters en mensen om hem heen ten spijt zat hij vast in een neerwaartse spiraal. "Je blijft wachten op beterschap die er toch nooit komt. Op een gegeven punt wil je dat het gewoon stopt. Je weet dat opgeven anderen pijn zou doen, maar je eigen pijn is te groot. Voor die ene keer wil je dan aan jezelf denken. Je wil dat het stopt." 

Ook nabestaanden hebben een verhaal te vertellen. Camille Leclercq verloor ongeveer een maand geleden haar moeder aan zelfdoding na een slepende depressie. "Vier jaar geleden ondernam ze haar eerste zelfmoordpoging, maar toen hebben mijn papa en ik op tijd kunnen ingrijpen en haar naar het ziekenhuis gebracht. Deze keer waren we er niet op tijd bij en na een coma van anderhalve week hebben de dokters haar hersendood verklaard." Camille wil vooral dat er meer over het onderwerp gesproken wordt. "Ik ben ervan overtuigd dat als er niet zo'n stigma rond mentale gezondheid zou hangen, mijn mama betere hulp zou gekregen en aanvaard hebben. Zo kunnen we levens redden."

Tijdens zijn donkere periode begon Matthias te fitnessen. Hij zegt dat je niet op anderen mag wachten als je verandering wil. "Ik heb mezelf gedwongen om op te staan en beetje bij beetje begon ik me beter te voelen." Voor hem is sporten een manier om aan zichzelf te werken en zijn gedachten te ordenen. Het zelfvertrouwen en de community die hij erbij kreeg, waren voor hem een grote meerwaarde.

De mama van Camille sloot zich de laatste jaren steeds meer op. Aan mensen die worstelen met negatieve gevoelens en nabestaanden wil Camille vooral het advies meegeven dat ze van een tante kreeg: ga in op iedere uitnodiging die je krijgt. "Al is het maar even buiten zitten, een wandeling maken, eens uit eten of eens bellen met vrienden. Je zal je beter voelen. Onthoud vooral dat je niet alleen bent. Mijn mama dacht heel vaak dat niemand haar nog graag zag, dat de wereld beter af was zonder haar. Dat is niet waar. Er zullen altijd mensen zijn die van je houden, in je geloven en je zouden missen." 

"Onthoud vooral dat je niet alleen bent" - Camille 

Soms heeft ze schuldgevoelens, het sluimerende gevoel dat ze meer had kunnen doen. "Ik weet dat de meeste mensen in mijn positie ook met die gevoelens zitten. Maar ik probeer mij dan te focussen op de mensen die ik nog steeds rondom me heb en ik probeer mijn best te doen voor hen, zodat ik voor hen nooit schuldgevoelens zou hebben."

Praten helpt

Voor wie op zoek is naar een gesprek zijn er verschillende hulpkanalen. Zo kan je iemand uit je omgeving in vertrouwen nemen, bijvoorbeeld een partner, vriend, familielid of collega. Voor velen blijft ook dat echter een moeilijk stap en daarom zijn er ook tal van anonieme hulplijnen die je zowel telefonisch als online kunt bereiken.

Wie met vragen zit rond zelfdoding, kan steeds terecht op het gratis nummer van de Zelfmoordlijn 1813 of op de website. Jongeren en kinderen kunnen met hun vragen of verhalen ook steeds terecht bij Awel. Ook Tele-Onthaal is voor iedereen beschikbaar op het nummer 106 of via de chatlijn op de website.

Ook de UGent biedt verschillende hulplijnen aan voor studenten. Zo zijn er de studentenpsychologen waarop je kosteloos beroep kunt doen, al kunnen zij geen hulp bieden voor een langere periode. In dat geval stap je best naar een externe psycholoog. Een ander, laagdrempeliger kanaal voor studenten is Epione, de online chatlijn van de Gentse studentenraad. Deze chatlijn vormt een veilige plek voor studenten die hun hart willen luchten, over wat dan ook.

Wie zich ten slotte in een acute noodsituatie bevindt, kan bellen naar de hulpdiensten (112), een huisarts van wacht (1733) of het Antigifcentrum (070 245 245). Ook kan je bij dringende psychiatrische hulp, zoals bij een suïcidepoging, contact opnemen met de afdeling spoedpsychiatrie (09 332 43 44) van het UZ Gent.