De lente komt eraan: dieren paren, bloemen bloeien en masterstudenten krijgen zwetende pollekes voor hun thesis. Kiezen ze voor illegale piraterijwebsites of blijven ze veilig aan wal bij de klassieke uitgeverijen?
Welke student houdt er nu niet van die aangename literatuurstudie? Eerst besef je dat er amper iets over je onderzoeksvraag te vinden is, daarna moet je uren snuisteren in artikels om één zin in je paper te kunnen onderbouwen. Vervolgens lees je hautain en langdradig gebrabbel dat elke interesse voor je onderwerp tenietdoet. Je komt slecht geschreven en totaal onbetrouwbare bachelorscripties tegen en ondertussen lijkt je brein liever aan andere mogelijke studierichtingen te denken dan aan je leesvoer.
Na lang gegoochel met zoektermen kom je dan eindelijk uit op die ene publicatie die exáct is waar je naar op zoek bent, maar ... Het zit achter een betaalmuur. Gelukkig kent iedere zichzelf respecterende student de wondere wereld van piraterijwebsites zoals Sci-Hub en Libgen.
Wetenschappelijk communisme
Illegale publicatiesites stellen academische onderzoekspapers gratis ter beschikking die vaak op andere online uitgeverijen achter een betaalmuur zitten. Sci-Hub is de absolute kapitein van de piratensites met 84 miljoen papers in hun steeds groeiende database. De site werd opgericht in 2011 door de toen 22-jarige Kazakse studente Alexandra Elbakyan. Sci-Hub wil naar eigen zeggen wetenschap toegankelijk maken voor iedereen, ongeacht sociale status, inkomen of locatie. Studenten die niet studeren aan prestigieuze universiteiten met dure abonnementen op online uitgeverijen of mensen die niet gelinkt zijn aan een academische instelling botsen namelijk vaak op torenhoge betaalmuren. Elbakyan ijvert voor een 'wetenschappelijk communisme': academische kennis zou volgens haar geen privaat eigendom mogen zijn. De wetenschappelijke ethos is strijdig met de kapitalistische markteconomie. Ze draagt naar eigen zeggen haar steentje bij in de strijd tegen informatieongelijkheid door als een digitale Robin Hood "te stelen als vorm van protest".
Kennismonopolie
De Open Access-beweging, waarvoor wetenschapspiraten belangrijke activisten zijn, uit kritiek op de monopolisering van kennis. De 'Big Five' van online uitgeverijen publiceren samen meer dan de helft van al het wetenschappelijk onderzoek ter wereld en hebben zo onrechtstreeks het roer in handen over de inhoud en werkwijze van die studies.
"Wetenschappelijke papers stelen is een vorm van protest tegen informatieongelijkheid" – Alexandra Elbakyan, oprichter Sci-Hub
Aangezien onderzoekers gefinancierd worden door universitaire fondsen en maar al te graag in een prestigieus blad gepubliceerd worden, hoeven de uitgeverijen hun auteurs niet te betalen en kunnen ze hun miljardenindustrie levend houden met winstmarges die groter zijn dan die van Amazon en Google. Diezelfde onderzoekers en universiteiten zijn wel de grootste klanten van de 'Big Five', waardoor ze onrechtstreeks hun eigen geproduceerd werk terugkopen met abonnementen van honderdduizenden dollars per jaar.
Het doel heiligt de middelen?
Illegaal downloaden lijkt dus ideaal: het is gemakkelijk en gratis en je steunt de Open Access-beweging tegen de klassieke uitgeverijen. Sci-Hub en anderen blijven echter illegaal, en bij hun manier van werken kunnen ethische vragen gesteld worden. Om toegang te verkrijgen tot papers, gebruikt Sci-Hub inloggegevens van de bibliotheken van heel wat academische instellingen. Een deel daarvan wordt vrijwillig gedoneerd door academici, maar een ander deel wordt via phishing afhandig gemaakt.
Sci-Hub zou niet meer nodig zijn in een open access wereld
Tegenstanders van piratensites wijzen ook op het nut van de klassieke uitgeverijen: artikels worden er gescreend op kwaliteit, peerreviews worden gecoördineerd en auteurs worden gepromoot. Elsevier, één van de 'Big Five', spande in 2015 een rechtszaak aan tegen Sci-Hub, LibGen en andere gerelateerde sites voor overtreding van het auteursrecht. Elsevier won en kreeg een schadevergoeding van vijftien miljoen dollar toegewezen, maar Sci-Hub kwam prompt terug op een andere domeinnaam.
De toekomst van publicatiesites
Er wordt wel eens geopperd dat illegale publicatiesites zichzelf op den duur in de weg zouden kunnen staan. Als iedereen er namelijk gebruik van zou maken, zouden universiteiten zich niet meer abonneren op klassieke uitgeverijen en zouden piratensites hun inloggegevens niet meer kunnen gebruiken. Die uitkomst zou wel de weg vrijmaken voor een legaal systeem van vrije toegang dat niet meer gestoeld is op het vragen van exuberante prijzen aan wetenschappers, studenten en instellingen. Heel wat wetenschappers proberen een gecontroleerde peerreviewgemeenschap op te starten zonder de tussenkomst van de uitgeverijgiganten, maar dit blijft voorlopig nog een marginaal verschijnsel. Sci-Hub zou in een open access wereld met niet meer nodig zijn, maar zoals Elbakyan het mooi verwoordt: "Als mensen vleugels hadden, hoefden er geen vliegtuigen te zijn. Maar we willen sowieso vliegen, dus moeten we ze wel bouwen."
Reactie toevoegen