Codemakers en codebrekers

Onbekend, niet onbemind

De belangrijkste code die nooit is gekraakt tijdens de Tweede Wereldoorlog is er één van de Amerikaanse marine. Op eilanden in de Grote Oceaan onderschepten Japanners vreemde berichten van hun vijanden die ze niet begrepen. Deze boodschappen waren geschreven in de taal van de Navajobevolking, die alleen zijzelf konden decoderen.

Zo werden bommen 'eieren' genoemd en een onderzeeër 'ijzeren vis'

Dit een codetaal noemen is wat misleidend. Het leger had enkele inheemse bewoners eerst Engels geleerd. Het 'coderen' van een bericht was vervolgens enkel nog de Engelse boodschap vertalen naar het Navajo. Na testen op de Salomonseilanden bleek dat het systeem goed werkte. Wat gewone soldaten enkele uren kostte om te converteren naar hun eigen codetaal, deden de Navajo's in minder dan drie minuten. Japanners konden de boodschappen onderscheppen, maar wisten er geen weg mee zonder vertaler.

Zelf hadden de Navajo's niet voor alles een woord, dus kregen enkele termen een eufemisme. Zo werden bommen 'eieren' genoemd en een onderzeeër 'ijzeren vis'. Een halfjaar na de eerste testen waren 200 Navajo's opgeleid. Zij bleven vechten tot de capitulatie in 1945.

Enigma 

Aan de andere kant van de wereld begon de Britse wiskundige Alan Turing aan een baan bij het Britse leger als codebreker om Duitse boodschappen te ontcijferen. In Nazi-Duitsland maakte het leger gebruik van de Enigmamachine, die berichten veranderde in wartaal met dagelijks 15.000.000.000.000.000.000 codeopties. De ontvangers konden de berichten ontcijferen door hun eigen machine op de juiste instelling te zetten.

Samen met Gordon Welchman bedacht Turing 'The Bomb', een enorme machine die de Duitse codes zou kunnen kraken én de voorloper was van de moderne computer. Ze kwamen erachter dat bepaalde woorden vaak voorkwamen in Duitse berichten, een groet naar demagoog-met-snor. Het eerste bericht van de dag was ook telkens het weerbericht. Die stukjes waren makkelijk te kraken. Zo kon de machine de instelling van de Enigma achterhalen en de berichten van die dag decoderen.

Vergetelheid

Turing was zijn tijd ver vooruit. De wiskundige was pas 22 toen hij de grondslagen legde voor de computer. Daar heeft hij in zijn tijd niet de waardering voor gekregen die hij verdiende. Voor de geallieerden was de sleutel tot de overwinning geven niks in vergelijking met de grootste misdaad ooit, homoseksueel zijn! De Britse staat dwong hem tot chemische castratie en hij werd ontslagen. Dit heeft hem op 41-jarige leeftijd tot zelfdoding gedreven. De Britse regering bood hiervoor in 2009 haar excuses aan. Ook de bijdrage van de Navajo's blijft onder de radar voor velen. Beiden werden verguisd omdat ze niet in de mal pasten van de overheersende klasse. Hun heldendaden vergeten zou een doodzonde zijn.