'Een schitterend wit': de dood heeft niet veel papier nodig

Een man is op de dool met zijn auto. Hij rijdt niet naar een bestemming, hij rijdt om met iets bezig te kunnen zijn omdat hij niks kon bedenken dat hem enig plezier zou kunnen verschaffen. Zijn gedachten dwalen af en voor hij het weet heeft hij zichzelf klem gereden in een besneeuwd bosweggetje. Het begint hem te dagen dat de laatste huizen die hij kruiste kilometers achter hem liggen. Hij stapt uit zijn auto en gaat op zoek naar een spoortje van de bewoonde wereld, een warm huis of een tractor die zijn auto vrij kan slepen.

Jon Fosse is geen bekende naam in ons land. De Noor is echter niet aan zijn proefstuk toe. Fosse, die debuteerde in 1983, mag een resem aan romans, kortverhalen, poëzie, essays, toneelstukken en zelfs kinderboeken op zijn palmares schrijven. Dankzij zijn werk kreeg hij de eer om in een huis gebouwd op een grot op het domein van het Noorse Koninklijk Paleis te mogen wonen. Grotten, zoals het huis wordt genoemd, wordt traditioneel bewoond door een kunstenaar die er tot zijn dood mag blijven.

Toen Fosse zeven was had hij een bijna-doodervaring door een zwaar ongeval. Die ervaring heeft een weerslag gehad op zijn werk en dat is ook duidelijk bij 'Een schitterend wit'. Over de dood schrijven is moeilijk, en als het al geslaagd is, dan laat het vaak weinig ruimte voor interpretatie. Dit boek leest echter als een wazige ervaring die je kan zien zoals je wil. De dood is in dit verhaal ook niet negatief, het schitterend wit is er gewoon, zonder een waarde-oordeel over zich heen te krijgen.

Ergens in die opbouw besef je dat dit boek niet zomaar een betoog is tegen de Noorse VAB

Dit boek telt niet veel bladzijden, en is zowel narratief als stilistisch een en al eenvoud. Fosse gebruikt geen dure woorden puur om dure woorden te kunnen gebruiken. Hij gebruikt zeer eenvoudige, getrapte zinnen. De gedachten van het hoofdpersonage, warrig als ze vaak zijn, bouwen traag op elkaar een verhaal, en ergens in die opbouw besef je dat dit boek niet zomaar een betoog is tegen de Noorse VAB. Het is totaal niet wat je verwacht van een Nobelprijswinaar, maar het is net de omkering van wat de verwachtingen zijn die maakt dat dit boek zo goed ontvangen wordt. Het minimalisme is verfrissend.

Wat ook vrij onconventioneel is, is de mystieke inslag van 'Een schitterend wit'. Fosse is een bekeerde katholiek en dat zie je aan de manier waarop hij de dood inkleedt. "Hij geeft een stem aan het onzegbare", luidde het verdict van het Nobelprijscomité. Mystiek is een ietwat stoffig genre dat je kunt linken aan Beatrijs uit de lessen Nederlands uit het middelbaar, maar misschien heeft Fosse het nu een nieuw elan gegeven.