'When we fall asleep, where do we go'. Het is een bekende oneliner uit een lied van Billie Eilish en spreekt tot de verbeelding. Slaap is mysterieus en soms moeilijk te vatten. Professor An Mariman is somnoloog en een expert op het vlak van slaap.
Professor An Mariman is psychiater en somnoloog. Ze werkt in het UZ Gent en geeft er ook les.
Wat is slaap eigenlijk?
"Er zijn twee soorten slaap: non-remslaap en remslaap. Non-remslaap bestaat uit twee oppervlakkige slaapfasen en één diepe slaapfase. Tijdens diepe slaap gebeurt het fysiek herstel. Tijdens de remslaap vindt de droomactiviteit plaats, die is belangrijk voor emotieregulatie. Remslaap is nodig voor psychische verwerking. Je geheugen is aanwezig in zowel remslaap om connecties te vormen, als in de non-remslaap om het feitengeheugen aan te vullen."
Hoe belangrijk is slaap in ons leven?
"Slaap is eigenlijk een primaire behoefte. Er is ooit een experiment uitgevoerd met ratten, waarbij ze de ratten wakker maakten voor ze in slaap vielen. Na tien dagen waren ze allemaal dood, hoewel er geen somatische ziekte was opgetreden. We hebben slaap dus echt nodig. Het is belangrijk voor ons cognitief, mentaal en fysiek herstel."
"Slaap is eigenlijk een primaire behoefte"
Waarom worden we slaperig?
"De slaap wordt door twee belangrijke mechanismen geregeld: de homeostase en de biologische klok. De homeostase is het mechanisme waarbij je slaapdruk opbouwt doorheen de dag, onder andere aan de hand van de vrijstelling van adenosine. De opbouw van de slaapdruk geeft ons een slaperig gevoel. Bij een goed opgebouwde slaapbehoefte, waarvoor we ongeveer 16 uur nodig hebben, is de kans op een goede slaapkwaliteit en kwantiteit het hoogst. Tijdens de slaap bouwt de slaapbehoefte exponentieel af, wat betekent dat we gemiddeld acht uur slaap nodig hebben. Dutten en lang uitslapen verminderen je slaapdruk, waardoor je minder goed in slaap zal vallen of je slaapkwaliteit minder goed zal zijn. Daarnaast heb je ook je biologische klok. Om in de maatschappij te functioneren moeten we die klok op 24 uur zetten, licht en donker helpen ons daarmee. Als je tot laat op je computer kijkt, dan lijkt het in je hersenen alsof er daglicht is en staat de melatonineproductie uit waardoor je later in slaap valt."
Toch verschillen mensen vaak in hun slaapgewoontes, hoe kan dat?
"Slaap is deels het resultaat van conditionering en deels genetisch bepaald. Genetisch gezien bepalen je klokgenen of je een ochtend-, dag- of avondtype bent. Je kan natuurlijk ook iets daartussen zijn. Aan je chronotype kan je eigenlijk niet veel veranderen."
"We zien daarnaast dat de melanineproductie wel later op gang komt tijdens de puberteit. Je wil dan iets later naar bed gaan. Hoe ouder we worden, hoe vroeger we willen gaan slapen. En dan is er ook nog conditionering. Als je bijvoorbeeld veel stress hebt tijdens de examens en slechter slaapt, dan kan je jezelf conditioneren. Dan wordt je bed een trigger om moeilijker te slapen. Je autonome zenuwstelsel schiet in gang en dat maakt je alerter voor je naar bed moet gaan."
"Remslaap vinden we enkel terug in vogels en zoogdieren. Alleen zij dromen dus."
Hoe ontstaan slaapstoornissen?
"Dat kan aan allerhande factoren liggen. Insomnie (ook wel slapeloosheid, red.) ontstaat vaak omdat mensen in een vicieuze cirkel terechtkomen. Neem nu het voorbeeld van studenten. Die slapen slecht omdat ze bijvoorbeeld stress hebben voor een examen. Ze liggen te draaien en te keren met hun gedachten. 'Als ik niet kan slapen, ga ik de dingen niet meer onthouden, dan ik ga mijn examen niet goed maken dus ga ik gebuisd zijn, dan kan ik geen studentenjob meer doen', en zo gaan ze in verkeerde cognities vast komen te zitten en vaak ook slechte slaapgewoontes krijgen. Als mensen langdurig slecht slapen door die verkeerde cognities en gedragingen, ontstaat er ook lichamelijke spanning die aanleiding geeft tot nog meer bezorgdheid en stress. Wat op zijn beurt nog meer aanleiding geeft tot slechter gaan slapen."
Welke slaapstoornissen bestaan er?
"Er zijn meer dan zeventig slaapstoornissen. Er zijn zes grote categorieën: insomnie, slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen, hypersomnolentie van centrale oorsprong zoals narcolepsie, circadiaans-ritme-stoornissen, parasomnia zoals slaapwandelen en slaapgebonden bewegingstoornissen, bijvoorbeeld rustelozebenenproblematiek. Bij studenten zien we vaak het lateslaapfasesyndroom, een circadiaans-ritme-stoornis. Als je thuis woont, heb je vaak een vaste structuur. Wanneer sommige studenten op kot komen, valt die structuur weg. Ze gaan later slapen en staan pas rond de middag op. Als ze in het werkveld komen, moeten ze weer meedraaien in een vaste structuur en dat is vaak moeilijk omdat hun biologische klok ondertussen wat verzet is."
Mensen hebben slaap dus broodnodig, maar ook dieren doen al eens graag een dutje. Professor Mariman duidt enkele verschillen tussen slaap bij mensen en dieren
"Non-remslaap is universeel voor alle diersoorten, remslaap vinden we enkel terug in vogels en zoogdieren. Alleen zij dromen dus. Er is ook een groot verschil tussen de slaapduur bij dieren. Koala's hebben tussen de achttien en tweeëntwintig uur slaap nodig, zij slapen en eten alleen maar. Olifanten slapen daarentegen maar vier uur. Apen dromen ondanks hun gelijkenissen met ons een stuk minder, zodat ze niet uit de bomen vallen."
Reactie toevoegen