"Het is problematisch dat mensen zich niet verantwoordelijk voelen voor wat ze doen"

De geschiedenis leert ons dat mensen sterk beïnvloed kunnen worden door autoriteit. Verblind door gehoorzaamheid kunnen mensen gedwongen worden tot wrede daden. Professor Emilie Caspar tracht in kaart te brengen wat autoriteit met ons brein doet.

In de voorbije jaren gaf professor Caspar maar liefst 45.000 keer aan iemand het bevel om een pijnlijke elektrische shock toe te dienen aan een onschuldig slachtoffer. Ze ontwierp namelijk een experiment om te onderzoeken wat er zich afspeelt in iemands hersenen wanneer die bevolen wordt anderen pijn te doen. 

"Elk experiment telt twee participanten die elk een rol krijgen: uitvoerder of slachtoffer. De uitvoerder krijgt steeds de keuze tussen twee knoppen: een knop die een shock geeft aan het slachtoffer en een knop die dat niet doet. Als de uitvoerder ervoor kiest een shock toe te dienen, kan die vijf eurocent verdienen. Het experiment bestaat uit twee condities: in de ene conditie is de uitvoerder volledig vrij om te beslissen, maar in de andere conditie krijgt de uitvoerder bevelen."

"Ik heb geleerd dat er heel veel – te veel – mensen zijn die zomaar bevelen opvolgen, zelfs als het gaat over een deel van de bevolking uitroeien"

"Op deze manier kunnen we vergelijken welke neurale processen verschillen wanneer deelnemers gedwongen worden een ander te pijnigen in vergelijking met wanneer ze daar vrij voor kiezen. Bij degenen die de shock onder dwang toedienen, zien we dat hersengebieden die geassocieerd worden met onder andere empathiebeleving, maar ook gebieden die gelinkt zijn aan de verwerking van schuldgevoelens, minder actief zijn. Dit kan verklaren hoe mensen wreedheden kunnen begaan onder dwang. Maar verder onderzoek blijft nodig."

Om het effect van autoriteit op de menselijke cognitie verder te onderzoeken, trok Caspar met een onderzoeksteam naar Cambodja en Rwanda, twee landen die tijdens de vorige eeuw te kampen kregen met een gruwelijke genocide. Caspar interviewde er voormalige daders van de genocide om hun perspectief te begrijpen. Ze vergeleek of wat daders vertelden, overeenkwam met resultaten van hersenscans. Ook toonde ze aan dat sterke verschillen tussen slachtoffers en daders blijven bestaan op neuraal niveau en dat het effect van een traumatische gebeurtenis mee te maken ook de volgende generaties beïnvloedt.

Heinde en verre

Dergelijk onderzoek uitvoeren is echter geen sinecure. Zo stuitte Caspar op verschillende struikelblokken: "Het was niet gemakkelijk om mensen te vinden die bereid waren om aan het onderzoek deel te nemen. In Rwanda zijn genocideplegers in zekere zin bekend, omdat er grootschalige veroordelingen zijn geweest (de Gacaca-processen, red.). Ik werkte daarom samen met een lokale ngo die de relaties tussen de daders en slachtoffers tracht te herstellen en verzoening stimuleert. In Cambodja was het echter nog complexer. Er is immers in principe niemand veroordeeld voor wat daar gebeurd is. En mensen willen vaak niet openlijk praten over wat ze gedaan hebben, om wraakacties te vermijden. Gelukkig kreeg ik daar hulp van het Documentatiecentrum van Cambodja, een ngo die als doel heeft getuigenissen van overlevenden van de genocide, zowel daders als slachtoffers, te verzamelen."

"Het was niet gemakkelijk om hen te overtuigen dat de elektrodes hen geen pijn zouden doen, of dat ik hun gedachten niet zou kunnen lezen"

"Het onderzoek was daarnaast extra moeilijk omdat deze landen geen machines ter beschikking hebben die normaal worden gebruikt in neurowetenschappelijk onderzoek. Dat betekende dat we het materiaal vanuit Europa moesten overbrengen. Aangezien we werkten met overlevenden van genocides, moesten we vaak naar zeer landelijke dorpen trekken. Er was daar nauwelijks elektriciteit en deze mensen hadden nog nooit een computer gebruikt, laat staan een draagbare elektro-encefalografiemachine (EEG)  gezien. Het was niet gemakkelijk om hen te overtuigen dat de elektrodes van de EEG hen geen pijn zouden doen, of dat ik hun gedachten niet zou kunnen lezen."

Diversiteit

Caspar startte een blog om haar ervaringen te delen: "Bijna geen enkele neurowetenschapper gaat de wereld rond om een niet-westerse populatie met een draagbare EEG te onderzoeken. Velen denken dat het niet eens mogelijk is om met dit materiaal naar afgelegen gebieden te trekken. Ik bewijs met mijn onderzoek dat dat wel kan."

"Ik denk dat het duidelijk is dat we diversiteit missen in de neurowetenschappen. Ik wil daar verandering in brengen. Hoe kunnen we er immers zeker van zijn dat de conclusies die we trekken op basis van onderzoek op westerse bevolkingsgroepen gelden voor alle mensen, als we ons enkel richten op een heel klein deel van de wereldpopulatie? Ik besloot daarom een blog te maken, omdat ik wil laten zien dat het haalbaar is."

Ethische kwesties

Vroeger psychologisch onderzoek rond het thema van autoriteit heeft echter de voorbije decennia heel wat klappen moeten incasseren. De bekendste gevallen zijn wellicht de flagrante fraude van Philip Zimbardo, bekend van zijn wereldberoemde Stanford Prison Experiment, en de ethische vraagtekens die gesteld kunnen worden bij Stanley Milgrams shockonderzoeken.

Caspar vindt het echter nog steeds een belangrijk thema om te onderzoeken: "De ethische vraagtekens die geplaatst kunnen worden bij de studies van Zimbardo en Milgram hebben ervoor gezocht dat nog weinig onderzoekers zich sindsdien hebben verdiept in dit onderwerp. Ik heb geleerd dat er heel veel – te veel – mensen zijn die zomaar bevelen opvolgen, zelfs als het gaat over een deel van de bevolking uitroeien. Het is enorm problematisch dat zo veel mensen zich niet verantwoordelijk lijken te voelen voor wat ze doen. En als je dat fenomeen beter wilt begrijpen, dan moet je het durven bestuderen."

Je kan de blog van Emilie Caspar hier bezoeken 

 

Nog geen stemmen

Reactie toevoegen