Alfred Nobel liet in zijn testament optekenen dat jaarlijks zij die uiterst lovenswaardig werk hebben verricht voor de mensheid, huldebetoon verdienen. De Ig Nobelprijzen zijn daarvan het excentrieke broertje. Zij eren het absurde en curieuze.
Op de website van Improbable Research, het wetenschappelijke tijdschrift dat instaat voor de jaarlijkse uitreiking van de Ig Nobelprijzen, valt te lezen dat ze bedoeld zijn om "het ongewone te vieren, de verbeeldingskracht te eren en de belangstelling van mensen voor wetenschap, geneeskunde en technologie aan te wakkeren". Elk jaar worden tien onderzoeken gehuldigd, niet omdat ze van bijzondere betekenis zijn voor de mensheid, maar juist omdat ze veel vreemder en op het eerste gezicht zelfs nuttelozer lijken.
Het is een lofrede ter ere van kennis omwille van de kennis, een verering van pure nieuwsgierigheid
De Ig Nobelprijzen zijn een hommage aan de curiositeit die in ieder van ons schuilt en die wetenschappers de vrije loop laten met de meest bizarre en tegelijk merkwaardige resultaten tot gevolg. De idiotie spat ervan af, zowel in de gelauwerde onderzoeken, als tijdens de ceremonie: papieren vliegtuigjes, olijke speeches, Nobellaureaten in verkleedkleren en onesies allerhande: het is een overvloed aan complete ongerijmdheid en tegelijkertijd de adoratie van de wetenschap.
De lof der zotheid
De geschiedenis van de Ig Nobelprijzen is minder opzienbarend dan de klassieke Nobelprijzen. Het ontstaan van deze vreemde, satirische viering van wetenschappelijk onderzoek werd namelijk niet ingesteld in het testament van een geprezen chemicus, zoals anno 1895 het geval was. Het werd daarentegen enkele jaren geleden ingevoerd door Marc Abrahams, medeoprichter en redacteur van het satirisch-wetenschappelijke tijdschrift Annals of Improbable Research. De ceremonie vindt sinds 1991 jaarlijks plaats in de gebouwen van Harvard University. De benaming is een woordspeling op de Nobelprijzen en het Engelse ignoble, dat 'onwaardig' betekent. Het evenement is een parodie ter ere van de ongewone wetenschap, het onzinnige en het dolkomische dat in scherp contrast lijkt te staan met de serieuze air van harde wetenschappen. Abrahams interesseerde zich van kinds af aan reeds voor het kruispunt tussen wetenschap en humor, voor wat zich tussen wetenschappelijke significantie en trivialiteit beweegt. Hij benadrukt in interviews dat prille wetenschappelijke onderzoeken vaak erg waanzinnig of gek kunnen lijken, waardoor ze al snel als onbeduidend gecategoriseerd worden. Maar dat zijn ze nooit. Integendeel, de Ig Nobelprijzen bejubelen onze innerlijke nerd en de wetenschap die op zoek is naar het interessante en absurde. Ze bewijzen dat wetenschap verre van ernstig hoeft te zijn.
De basisvereiste is dat men iets gedaan heeft dat mensen doet lachen, en vervolgens doet nadenken
Er worden prijzen uitgereikt in verschillende disciplines, zoals ook bij de Nobelprijzen het geval is. Dit jaar ging de Ig Nobelprijs Biologie naar een Zweedse onderzoekster en haar collega's voor analyseonderzoek over 'variaties in spinnen, tsjirpen, kwebbelen, trillen, murmelen, miauwen, kreunen, piepen, sissen, jouwen, janken, grommen en andere manieren van communicatie tussen kat en mens', aldus de website van Improbable Research. De chemieprijs ging dan weer naar verschillende internationale teams die onderzochten of de geproduceerde geuren, afkomstig van het publiek in een cinemazaal, een betekenisvolle indicator zijn voor de mate van geweld, seks, drugsgebruik, enzovoort die in de film voorkomen.
Ook een vredesprijs wordt uitgereikt, en dit jaar ging die naar het team dat onderzocht of mensen baardgroei ontwikkeld hebben als bescherming tegen slagen in het aangezicht. Op gelijkaardige wijze worden onderzoekers uit verschillende disciplines, gaande van economie en transport tot entomologie en akoestiek, gelauwerd voor hun bijdrage aan het wetenschappelijk kennisbestand. De basisvereiste is dat de winnaar iets gedaan heeft dat mensen eerst doet lachen en vervolgens aanzet tot nadenken. Het is een lofrede ter ere van kennis omwille van de kennis, een verering van pure nieuwsgierigheid.
Serieus niet au sérieux
De opzet van de prijsuitreiking zit lekker geflipt in elkaar en steekt op niet mis te verstane wijze de draak met de serieuze sfeer die zo vaak met wetenschap geassocieerd wordt. Zowel de openings- als slotrede zijn bijvoorbeeld elk niet langer dan twee woorden en als de voorstelling van je onderzoek de voorziene tijd overschrijdt, dan zal traditiegetrouw een elfjarig meisje – Miss Sweetie Poo – de 'saaie praat' van de presenterende onderzoekers onderbreken met de luidkeelse verkondiging dat ze zich verveelt. Het was tijdens vroegere edities ook dermate courant dat het publiek papieren vliegtuigjes op het podium wierp, dat er nu specifieke momenten voorzien worden om deze te gooien naar een doctoraatsstudent, gekleed in schietroos en helm. Van oudsher veegt een werkelijke Nobelprijswinnaar in de fysica de vliegtuigjes achteraf bij elkaar. Elk jaar heeft de ceremonie ook een thema (bv. engineering) en deze ging dit jaar gepaard met intermezzo's van een mini-opera van betwistbare kwaliteit, maar dat is dan ook het doel. Ook worden er lezingen gegeven. De Ig Nobelprijzen kunnen echter nooit volledig in woorden gevat worden en daarom zijn alle vorige edities online beschikbaar. Zo kan je zelf eens meemaken hoe het eruitziet als wetenschappers volledig losgehen.
Prille wetenschappelijke onderzoeken kunnen vaak erg waanzinnig of gek lijken
De scheidingslijn tussen serieuze wetenschap en bovengenoemde persiflage is trouwens minder scherp dan op het eerste zicht zou lijken. In het jaar 2000 werd namelijk de eerste en tot nu toe enige Ig Nobelprijs uitgereikt aan een wetenschapper die later ook een werkelijke Nobelprijs zou krijgen. Sir Andre K. Geim won in 2000 zijn Ig Nobelprijs Fysica ter ere van onderzoek waarin hij erin slaagde een levende kikker te laten zweven door gebruik te maken van diens inherente magnetische eigenschappen. In 2010 won hij daadwerkelijk een Nobelprijs voor de Fysica. Ook zijn er jaarlijks tussen de tien en twintig echte Nobelprijswinnaars aanwezig op de ceremonie, om de prijzen uit te reiken.
Laureaten uit de lage landen
Er zijn ook een paar Belgen die in het verleden een Ig Nobelprijs verdiend hebben. Een prijs voor de geneeskunde werd in 2011 uitgereikt aan Luk Warlop, professor aan de KU Leuven, voor zijn ontdekking dat, wanneer je dringend naar het toilet moet, je in bepaalde financiële situaties betere of slechtere beslissingen zal nemen. Ook in disciplines als literatuur, medische diagnostiek en psychologie zijn al Belgische onderzoekers geloofd. Zelfs een bedrijf, Lernaut & Hauspie, ontving reeds een Ig Nobelprijs voor het introduceren van imaginaire getallen in de boekhoudkunde.
Het is echter belangrijk te onthouden dat de Ig Nobelprijzen, naast alle gekheid, nog steeds uitstekend én belangrijk onderzoek belonen. Zo won in 2020 een team van Belgen en Nederlanders de Ig Nobelprijs in de geneeskunde voor de beschrijving van misofonie, oftewel een abnormale prikkelbaarheid bij het horen van bijvoorbeeld kauwgeluiden. Dit is momenteel een erkende klinische aandoening waarvoor behandelingen ontwikkeld worden. Kortom, De Ig Nobelprijzen zijn een viering van de menselijke nieuwsgierigheid en het perfecte huwelijk tussen humor, wetenschap en technologie.
Reactie toevoegen