China wordt soms wel eens lachend de 'fabriek van de wereld' genoemd. Niet gek, aangezien 'made in China' te zien is op vrijwel ieder product dat we in onze handen krijgen. Voor één keer heeft China echter eens een westers product geïmporteerd. Al is dat product dan een hashtag: #MeToo.
'Het boek is altijd beter dan de film' is een van die wijsheden die wij trotse, jonge intellectuelen, graag te pas en te onpas gebruiken. Van Harry Potter tot The Fault in Our Stars, deze hypothese lijkt beter bewezen te zijn dan de gemiddelde wet in de fysica. Maar de uitvoering is niet altijd slechter dan de theorie. Neem nu bijvoorbeeld Nineteen-Eighty Four, het befaamde werk van George Orwell. In dat boek introduceert Orwell de taal 'Newspeak', een taal die politiek ontworpen is met als doel om de bevolking fundamenteel in haar denken te beperken. De volmaakte censuur. Werkt dit idee in de praktijk? We kijken naar China.
De Volksrepubliek China is vandaag in het bezit van een van de meest vernuftige surveillance-systemen ter wereld. Alles wat je buiten de norm zou durven uitkramen, online of in formele omgevingen, komt je quasi zeker duur te staan. Behalve een grondig gebrek aan goede politieke memes, betekent dat ook dat vrijwel iedere vorm van sociaal verzet steeds vroeg de kop in wordt gedrukt. Is er nog verzet in deze Orwelliaanse nachtmerrie?
The Great Firewall
Sinds President Xi Jinping aan de macht is gekomen, heeft de Chinese taal langzaam zijn eigen digitale Newspeak uitgebouwd. Westerse nieuwssites zoals de New York Times en sociale media zoals Facebook, Instagram en Twitter zijn er preventief verboden. De Chinese overheid gaat zelfs zo ver in haar lust voor controle dat ze haar eigen socialemediaplatform WeChat heeft gecreëerd, waarbij alle content en berichten gefilterd en gescreend worden op mogelijke beledigingen tegenover de Volksrepubliek of op verboden onderwerpen. Zo creëert de Chinese media een alternatieve realiteit, waarin geen plaats is voor gevaarlijke woorden of hastags.
De Chinezen tonen zich echter stukken rebelser dan hun Orwelliaanse tegenhanger. Zo is het bijvoorbeeld niet toegestaan de president op een of andere manier te bespotten. Op deze censuur werd echter inventief gereageerd door de president op allerlei andere subtiele manieren belachelijk te maken. Zo ontstond er een gigantische memehype om de president af te beelden als Winnie The Pooh, op wie hij klaarblijkelijk zou lijken. Eens de overheid dit doorhad, ontstond de bizarre regel dat alle afbeeldingen van, of referenties naar Winnie The Pooh ook verboden werden.
The Rise of the Planet of the Rijstkonijnen
Een ander voorbeeld waarbij de Chinese bevolking de strenge censurering probeerde te omzeilen, is de #MeToo-beweging. De opkomst van #MeToo-getuigenissen in China verliep niet van een leien dakje. Eender wie het waagde het onderwerp van seksuele aanranding zelfs maar aan te halen werd raar aangekeken of erger, gecensureerd. Maar in het najaar van 2018 kwamen steeds meer gevallen aan het licht over jonge studentes die seksueel geïntimideerd (of erger) waren geweest door hun proffen. Daardoor plaatsten steeds meer mensen afbeeldingen of berichten online in verband met #MeToo. Opvallend is dat de meeste vrouwen die naar voren kwamen geen Hollywood-sterren waren, maar jonge en hoogopgeleide Chinese vrouwen.
Behalve een grondig gebrek aan goeie politieke memes, wordt door de Chinese censuur ook vrijwel iedere vorm van sociaal verzet steeds vroeg de kop in gedrukt.
Seksuele aanranding is een extra gevoelig onderwerp in China. Mao Zedong, oprichter van de Volksrepubliek China, verwees in zijn Rode Boekje naar de gelijkheid tussen man en vrouw als een van de pillaren van de republiek. De massale hoeveelheden seksuele aanranding en het gebrek aan een duidelijke strafwetgeving zijn dus niet alleen onethisch, maar druisen ook in tegen de Chinese propaganda.
Toch was de reactie van de overheid uiteraard om alles weer te censureren en ogenblikkelijk te verbieden. Daarbij werd de Chinese inventiviteit alweer onderschat. Alternatieve verwijzingen naar #MeToo sprongen als paddenstoelen uit de grond. 'Me too' lijkt fonetisch erg sterk op de Chinese woorden 'Mi' en 'Tu', wat samen zoveel betekent als 'rijstkonijn'. Na de plotse populariteit van Winnie The Pooh werden Chinese sociale media geplaagd door een zwerm aan rijstkonijntjes. Tot nu toe niks nieuws onder de zon. Maar in tegenstelling tot veel van onze memes, waren de rijstkonijntjes niet weg na een week. De vele vreselijke verhalen over seksuele aanranding bleven binnenstromen en ondertussen kon zelfs de Chinese overheid de knaagdieren niet meer negeren. Een onderdeel over seksuele aanranding werd toegevoegd aan het strafwetboek en de eerste aanranders staan eindelijk terecht voor hun misdaden.
Newspeak, old story
Orwell blijkt dus alleszins geen gelijk te krijgen. De #MeToo-beweging is erin geslaagd de eerste massabeweging te zijn in China sinds de beruchte opstanden op het Tiananmenplein, en waarschijnlijke de eerste succesvolle sociale volksbeweging sinds de communistische revolutie. Toch is dat nog geen reden om voorbarig victorie te kraaien. China is nog verre van het sociaal vooruitstrevend land dat het beweert te zijn in zijn propaganda. En de Chinese regering is nog altijd druk bezig met het opsporen van ongewenste woorden en afbeeldingen.
Waar geen woord is, is altijd een Britse beer of een tarweknaagdier.
Toch geven de recente ontwikkeling ook hoop. Niet alleen hebben Chinezen eindelijk de legale middelen gekregen om hun aanranders aan te klagen, maar ook lijken we eindelijk een antwoord te hebben op de zwartgallige hypothese van Orwell. Kennelijk is het verbieden van woorden niet genoeg om verzet de mond te snoeren. Waar geen woord is, is altijd een Britse beer of een tarweknaagdier.
Reactie toevoegen