"Zolang we ons niet mengen, zal er geen verrijking komen"

Op de koffie bij Kadir Balci

De regisseur van ‘Turquaze’ en ‘Trouw met mij’ werkt momenteel aan de verfilming van 'Harder dan sneeuw', een roman van Stefan Hertmans. Als alles meevalt, komt zijn film tegen 2020 in de zalen.

Kadir Balci

In zijn sappigste Gents loodst Balci ons binnen. Zijn prachtige loft - die ook verhuurd wordt als B&B - geeft uit op het stadshuis. De regisseur met Turkse roots toont ons trots een artikel uit Schamper van 1993. Hij werd toen verkozen als eerste ‘allochtone’ studentenvertegenwoordiger. Balci begon zijn universitaire carrière in de rechten ("omdat mijn ouders dat graag wilden") en liet zich vervolgens onderdompelen in oosterse filologie. Hij was geëngageerd in verschillende studentenbewegingen en hielp zelfs de cursus van de prof uittypen, weliswaar omdat hij er extra punten voor kreeg. “In het tweede jaar Arabistiek besefte ik plots dat ik iets praktisch miste. Ik wou iets met film doen, maar ik wist dat RITCS geen optie was omdat Brussel te ver was voor mijn ouders. Ik wist niet dat er ook in Gent een filmafdeling bestond.”

“Tijdens die periode zag ik ook belangrijke films zoals 'Stand & Deliver' (1988), en ik besefte dat ik zulke films over minderheden ook zelf wou maken. Ik beloofde mezelf te stoppen met de unief als ik toegelaten zou worden aan de academie. Pas na twee maand, toen ik al op de filmschool zat, heb ik het aan mijn ouders verteld. (lacht) Ze konden daar niet mee lachen, uiteraard. Zij zijn als gastarbeiders naar België gekomen en waren meer economisch ingesteld.”

Vreemde eend in de bijt

Vier jaar lang was hij op KASK de enige student met Turkse roots. “Dat voelde vreemd, maar ik denk dat het van twee kanten moet komen. Ik stelde mij ook niet genoeg open, heb mij lang proberen te verzetten tegen verhalen vertellen vanuit mijn afkomst. Achteraf gezien was die strijd niet nodig.” In deze periode kreeg Balci les van Hertmans, aan wie hij nu met een warm hart terugdenkt. Hertmans verdedigde Balci ook, en zou hem doen slagen hebben in zijn derde jaar. "Hij vond dat ik een unieke stem had en dat ik mijn verhaal moest kunnen vertellen. We hebben altijd contact gehouden, in het begin sporadisch, maar toen het idee kwam om zijn boek te verfilmen, begon ik hem te bellen om updates te geven. Stefan vond dat goed, op één voorwaarde: dat ik geen compromissen met hem zou sluiten." Waarom hij net dat boek wou verfilmen? “Het verhaal gaat zowel over identiteit, overspel en actuele angsten zoals terrorisme. Hoe verder ik ging, hoe minder belang het actualiteitsgehalte had. Ik denk dat het engagement in deze film minder een rol zal spelen dan in mijn twee vorige films. Ik wil mezelf niet herhalen.”

Trouwstoeten en stoofvlees

'Turquaze' (2010) en 'Trouw met mij!' (2015) gaan allebei over culturele verschillen tussen de Vlaamse en Turkse identiteit. Balci wil dat graag universeler zien: “Zelfs als er twee West-Vlamingen uit hetzelfde dorp trouwen, zal dat soms tot conflicten leiden tussen die families. De comfort zone durven verlaten is belangrijk. Mensen zijn daar nodeloos angstig in. Soms is het dus goed dat je gepusht wordt om met andere culturen om te gaan.”

In Gent lukt het behoorlijk goed om met verschillende minderheden samen te wonen, maar toch zijn ook hier getto’s van bepaalde nationaliteiten te vinden. Balci betreurt dat: “Het gemis van openheid leidt tot isolatie. Zolang we ons niet mengen, zal er geen verrijking komen. Ik denk dat de isolatie door de polarisatie van de politiek komt. Op dit moment durft enkel rechts de problemen te benoemen, die migranten zélf al benoemd hebben. Links stelt dat dan in vraag, waardoor het vaak niet tot een échte dialoog komt.”

"Op dit moment durft enkel rechts problemen te benoemen"

Regisseren is ook een oefening in samenleven voor Balci. Het is soms letterlijk een familiebusiness. Zo coachte hij zijn broer om te kunnen acteren in zijn films. “Mijn broer vindt dat ik voor hem veel strenger ben dan voor andere mensen. Ik denk dat hij gelijk heeft." (lacht) Balci werkt wel vaker met mensen die geen acteeropleiding achter de rug hebben. “In eerste instantie is dat een noodzaak: ik moest mensen vinden die Turks spreken. Daarna zet ik in op coaching. Ik ben niet bang om met mensen te werken die geen ervaring hebben, maar je moet als regisseur wel al kunnen deduceren of iemand het in zich heeft. Je moet dus investeren in tijd met die persoon. Ik kan mij storen aan collega’s die dat niet doen, en zich pas na tien dagen draaien realiseren dat iemand zogezegd ‘niet kan acteren’. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt volledig bij de regisseur."

"Ik ben niet bang om met mensen te werken die geen ervaring hebben"

Patser

Op vijfentwintig jaar is er volgens Balci nog niet zo veel veranderd qua diversiteit bij filmmakers en in de media. “Filmmakers worden vaak heel kort gehypet ómdat ze andere roots hebben. Over ‘Patser’ schreven de media hetzelfde als over 'Turquaze' destijds. Een profetie als ‘eindelijk is er iemand opgestaan’, haalt dan alle kranten en wordt elke tien jaar gerecycleerd en opnieuw vergeten. Niet dat ik het erg vind om vergeten te worden, hoor. (lacht) De continuïteit is gewoon heel schaars. Ik ben uiteraard heel blij voor Adil en Bilal dat ze zo groot geworden zijn met commerciële films.” Wel ziet hij nu meer diversiteit op de academie. "Ik ben altijd blij als ik les geef aan een divers publiek. Op tien studenten zijn er altijd wel drie die andere roots hebben. Dat doet mij plezier.”

Gender en diversiteit 

Toch blijft het op de banken van de Gentse universiteit tamelijk wit. “Om het diversiteitsprobleem op te lossen, moeten we volgens mij eerst het genderprobleem ten gronde aanpakken. Vijfentwintig jaar heeft de politiek ingezet op etnische gelijkheid - maar zonder resultaat." Volgens Balci moeten mannen en vrouwen in deze maatschappij eerst evenrediger in beslissende functies terechtkomen. Hij herinnert zich nog de verkiezing van de eerste vrouwelijke decaan aan de UGent en haalt aan dat vrouwen in België pas in 1948 stemrecht kregen. “Mensen denken altijd dat Turkije een conservatief land was, maar wij hadden al veel vroeger vrouwelijke decanen en professoren – zélfs een vrouwelijke premier. Het is maar recent dat Turkije weer conservatiever geworden is.”

"Ik denk dat vrouwen gevoeliger zijn voor uitsluiting, omdat ze zelf gediscrimineerd werden"

Hoe zou Balci die ongelijkheid in de praktijk wegwerken? “Ik ben op zich tegen quota, maar ik denk dat het vaak niet anders kan. De dynamiek verandert wanneer je vrouwen in een team hebt. Meestal zal het werk trager gaan, maar met meer dialoog, en dus vaak een beter resultaat. Ik wil daar niet seksistisch in zijn, maar ik denk dat vrouwen gevoeliger zijn voor uitsluiting, omdat ze die mechanismen zelf lang ondervonden hebben.”

Nog geen stemmen

Reactie toevoegen