Internationaal: comedians, middelvingers en bunga-bunga

Silvio Berlusconi

Na de afgelopen verkiezingen in Frankrijk, de VS en het VK is er nog maar weinig dat ons kan verrassen, maar toch zijn de Italianen er met hun verkiezingen in geslaagd een hoop wenkbrauwen omhoog te doen gaan. Silvio Berlusconi, de man die staatsgeld gebruikte voor luxueuze orgieën toen hij nog premier was, is niet alleen terug op het politieke toneel, maar zijn coalitie van rechtse partijen behaalde ook de meeste stemmen. De Vijfsterrenbeweging (M5S), een politieke partij gesticht door de komiek Beppe Grillo, is de grootste partij van het land. Is dit weer de zoveelste verderzetting van de populistische trend die we wereldwijd waarnemen, of is er iets anders gaande?

Vaffanculo

Wat meteen opvalt wanneer je Italianen aanspreekt over de toestand van hun land, is dat ze boos zijn. Hun woede is zo opvallend dat de hele verkiezing als bijnaam 'De Boze Verkiezing' heeft gekregen. Waar komt die woede plots vandaan?

"De meeste mensen hebben een antistem uitgebracht", verklaart Sebastiano Capponi, een 20-jarige talenstudent  uit Bologna. "De Italianen vertrouwen de oude partijen niet meer en zoeken nu een alternatief. Vandaar heeft de Vijfsterrenbeweging het zo goed gedaan. Ik denk dat ze vooral werden aangetrokken door een combinatie van de economische maatregelen van M5S en hun publieke imago. Op economisch vlak heeft de partij een beleid voorgesteld dat zij reddito di cittadinanza noemen. Hierbij krijgt iedereen die zich onder de armoedegrens bevindt een basisinkomen. Verder hebben ze, in tegenstelling tot de klassieke partijen, altijd de nadruk gelegd op eerlijkheid." 

Beppe Grillo

Dat economische maatregelen het goed doen, is niet zo vreemd. Het land is eindelijk aan het bekomen van de crisis met een langzame groei van het BNP, maar die groei gebeurt op ontzettend ongelijke grond. Meer dan 30 procent van de Italianen jonger dan 30 zit zonder werk. Dat is tevens het deel van de bevolking waar M5S het best bij scoort. Verder geloven volgens de meeste statistieken ongeveer 72 procent van de Italianen 'niks van wat hun politici beloven'. M5S heeft hier slim op ingespeeld met hun Vaffanculo-dagen (vrij vertaald: f*ck you-dagen) als protest 'tegen het establishment'.

We doen ons best

Het gaat dus niet zo goed met het land van spaghetti en vespa's. Wie dat vooral heeft gevoeld tijdens de verkiezingen, zijn de leden van de Democratische Partij (PD), de linkse partij van Matteo Renzi die tot voor de verkiezingen aan de macht was. "De regering heeft zijn best gedaan, maar economische groei is niet makkelijk", zegt Davide Montanaro, lid van de PD. "Italië zat vast in een economische crisis zoals we die al lang niet meer gezien hadden. We maken nu eindelijk een periode van groei mee, maar zulke periodes zijn in het begin altijd woelig. Daar zijn genoeg historische voorbeelden van. De regering heeft zeker maatregelen genomen om de groeiende ongelijkheid te beperken, maar die resultaten zullen we later pas echt kunnen zien."

"De regering heeft zijn best gedaan, maar economische groei is niet makkelijk" 

Wel geeft meneer Montanaro kritiek op Renzi's leiderschap, "Tijdens de verkiezingen hebben de leiders van de PD zich erg zwak laten zien. Tijdens het grondwettelijk referendum in 2016 heeft Matteo Renzi zichzelf en de partij blootgesteld aan een storm van kritiek. Die zijn we nooit meer echt te boven gekomen, dat zie je aan de resultaten van de verkiezing." In dat grondwettelijk referendum werd er gestemd over een voorstel van Renzi om het Italiaanse parlement een andere rol te geven in het geheel van checks and balances. De DP heeft hier echter groot verlies geleden.

Verliest een ouwe vos zijn streken?

De meest verrassende speler in deze hetze is voor velen onder ons waarschijnlijk Berlusconi, die na zijn seksschandalen plots weer vrolijk deelnam aan de verkiezingen. Meneer Berlusconi mag echter tot 2019 geen publieke rol meer spelen in de politiek. Zijn partij, Forza Italia, heeft dan ook Antonio Tajani naar voren geschoven als kandidaat. Tijdens de campagne was het echter duidelijk wie echt de touwtjes in handen heeft. Het is Berlusconi die erin geslaagd is een gigantische coalitie te vormen met La Liga. Daarmee heeft hij de rechterflank van het spectrum verenigd en de verkiezingen technisch gezien gewonnen.

"De mensen hebben in feite voor angst en woede gestemd: M5S is de woede en Salvini is de angst" 

"Ja, Berlusconi's coalitie heeft gewonnen," vertelt Capponi, "maar dat is eerder ondanks dan dankzij Berlusconi. Forza Italia is sterk verzwakt, de grootste partij was eigenlijk La Liga, de extreemrechtse partij van Matteo Salvini. La Liga bestaat al lang, maar is recentelijk heruitgevonden toen Salvini de nieuwe leider werd, een beetje zoals gebeurd is bij het Franse Front National en Le Pen. Salvini zegt van zichzelf dat hij Alt-Right is en is uitgesproken anti-immigratie. Dat idee spreekt vele Italianen aan." Ook Montanaro legt de verantwoordelijkheid voor hun succes bij dat xenofobe gedachtegoed. "Ik denk dat niet enkel woede, maar ook angst een erg dominante emotie was tijdens deze verkiezingen. De mensen hebben er in feite voor gestemd: M5S is de woede en Salvini is de angst."

Wat nu?

Het grootste probleem moet echter nog komen: een coalitie vormen. Berlusconi's coalitie heeft de meeste stemmen, maar net geen meerderheid behaald. M5S is de grootste partij en zou een regering kunnen vormen, maar wil niet samenwerken met het establishment. De PD wil dat met geen van beide. We zitten dus vast. Er zijn mogelijke coalities, maar geen van onze twee Italiaanse contacten kan met zekerheid zeggen wat er nu zal gebeuren. 

"Als een politicus die naar de mensen luistert een populist is, geef mij dan maar een populist" 

Populisme heeft dus alweer gewonnen en een heel politiek systeem onderuitgehaald, maar Capponi stelt zich de vraag of dat eigenlijk wel zo slecht is. "De klassieke partijen hebben gefaald in Italië en andere plaatsen in de wereld. Als een politicus die naar de mensen luistert een populist is, geef mij dan maar een populist."