Steeds meer buitenlandse studenten in België

Tussen 9.000 en 13.000 euro: zo veel kost elke student de Belgische belastingbetaler per jaar, bovenop zijn of haar inschrijvingsgeld. De belastingbetaler krijgt er wel iets voor terug: hoogopgeleide werknemers die belastingen en sociale bijdragen leveren om de pensioenen van hun ouders en grootouders te betalen, leerkrachten die hun kinderen opleiden en dokters die de zieken genezen. Maar wat als die ijverige studenten helemaal niet van plan zijn in België te blijven?

Studenten zonder centen?

Studeren in België is relatief goedkoop, in vergelijking met onze buurlanden. In Nederland zijn sommen tot 5.000 euro inschrijvingsgeld per jaar bijvoorbeeld geen uitzondering. Zeker in de medische studierichtingen van onze noorderburen zijn de plaatsen voor studenten bovendien beperkt. België is dus aantrekkelijk voor zogenaamde ‘diplomashoppers’, studenten die in het buitenland gaan studeren om de hoge kostprijs in eigen land te kunnen ontlopen. In academiejaar 2015-2016 waren ongeveer 30.000 studenten met een andere nationaliteit dan de Belgische met een diplomacontract ingeschreven aan Vlaamse hogeronderwijsinstellingen.

Circa 17.000 van hen zijn EU-burgers en betalen dus het reguliere inschrijvingsgeld. Om het vrij verkeer van personen in de Unie te waarborgen, mogen hogescholen en universiteiten immers niet zomaar een onderscheid maken tussen Belgische en Europese studenten. In 2008-2009 waren dat slechts 7.246 studenten op een totaal van 207.852. Het aantal studenten dat in het buitenland woont, lag in 2015-2016 op 13.380, of ongeveer 5 procent van alle studenten. In academiejaar 2008-2009 was dat aandeel nog slechts 2,8 procent. Het totaal aantal studenten dat geen secundair onderwijs volgde in België steeg in dezelfde periode van ongeveer 6 tot bijna 11 procent, alweer een verdubbeling. Kostprijs aan de Vlaamse belastingbetaler in 2015-2016? Tussen de 150 en 200 miljoen euro.

Niet helemaal eerlijk natuurlijk, want globaal zijn die cijfers gelijklopend met de ons omringende landen: in Nederland heeft 10,6 procent van de studenten geen Nederlands secundair diploma, in Frankrijk is 9,8 procent niet Frans. In bepaalde studierichtingen is het probleem in Vlaanderen echter groter dan in andere: zo is 26,1 procent van de studenten Diergeneeskunde aan de Universiteit Gent afkomstig uit een andere EU-lidstaat dan België. Eén op de vier studenten die Wetenschappen studeert in Vlaanderen is een niet-Belgische EU-burger. Hoeveel van hen uiteindelijk in België blijven wonen en werken, is natuurlijk een dark number.

Waar komen ze vandaan?

"De discussie is midden jaren 80 begonnen met het arrest Gravier. Dat was een Franse studente die in Luik striptekenen wou volgen aan een kunstacademie. De regel was toen dat buitenlandse studenten supplementen moesten betalen", vertelt professor Peter Van Elsuwege ons. "Zij vond dat er sprake was van discriminatie op grond van nationaliteit, want Belgische studenten betaalden die supplementen niet", vervolgt hij. "Destijds was dat niet zo evident, want het was niet duidelijk of dat onder de bevoegdheid van de EEG viel." Enkele jaren later volgde de tweede zaak, waarbij ook dergelijke discriminatie op grond van nationaliteit voor universitaire opleidingen verboden werd. Volgens Van Elsuwege vragen sommige Europese universiteiten wel meer inschrijvingsgeld aan studenten die van buiten de EU komen. 

"De discussie was niet zo evident in de jaren 80"

Het was in 2010 ook nog het onderwerp van een zaak bij het Europees Hof van Justitie: de Franstalige Gemeenschapsregering wou het aantal inschrijvingen van buitenlandse studenten inperken. Vooral Franse studenten staken toen massaal de grens over om aan Belgische Franstalige universiteiten een medische opleiding te volgen. Een gevaar voor de volksgezondheid, vond de Franstalige Gemeenschap, want de afgestudeerde Franse artsen trokken na hun studies gewoon terug naar Frankrijk, waardoor er te weinig dokters overbleven in de Franstalige Gemeenschap. "In principe kan het niet, de regel is zeer direct: op grond van nationaliteit mag je niet discrimineren", stelt professor Van Elsuwege duidelijk. "De universiteit in Wallonië wou de regel opleggen dat je gedomicilieerd moet zijn in het gebied waarin de universiteit gevestigd is, in de Franstalige Gemeenschap, dus. Voor diegenen die niet gedomicilieerd zijn, is er een maximum aantal dat mag inschrijven. Eigenlijk is dat een vorm van indirecte discriminatie."

Toch aanvaardde het Hof van Justitie het quotum, onder bepaalde voorwaarden. "Op het moment dat je effectief met cijfers kan aantonen dat het risico bestaat dat mensen zullen terugkeren, en er te weinig specialisten zullen zijn op je eigen grondgebied, mag het", verduidelijkt Van Elsuwege. Een nationale rechter moet dan het risico van de situatie inschatten. De beperking moet bovendien evenredig zijn.

Iedereen doktertje spelen? 

Of die zijweg dan ook voor andere opleidingen mogelijk is? "Die beperking op grond van volksgezondheid is heel specifiek. Dat is enkel voor medische opleidingen en wanneer met de cijfers in de hand kan aangetoond worden dat er een waarschijnlijk gevaar is dat als er onvoldoende nationale afgestudeerden zijn, er te weinig specialisten in eigen land zijn", meent Van Elsuwege. Volgens hem moet zoiets geval per geval geëvalueerd worden. 

"Discriminatie op grond van nationaliteit is in se verboden"

Weinig middelen om buitenlandse studenten te weren, dus. "Op grond van nationaliteit kan je sowieso niet discrimineren. Als je voorwaarden oplegt waaraan studenten moeten voldoen alvorens zich te kunnen inschrijven, moet je elke student gelijk behandelen", verduidelijkt Van Elsuwege nog. “Als je bijvoorbeeld een ingangsexamen invoert, gelden dezelfde regels voor zowel binnenlandse als buitenlandse studenten. Je kan dus niet beslissen om enkel voor buitenlandse studenten een ingangsexamen op te leggen omdat een opleiding op een bepaald moment te groot wordt.”

Sinds de jaren 80 is evenwel veel veranderd: "De basis is nu het Europese burgerschap. Elke student die de nationaliteit heeft van een Europese lidstaat, is een burger van de Europese Unie. Elke Europese burger heeft het recht om vrij te reizen en te verblijven. Daarbij heeft hij of zij het recht om niet gediscrimineerd te worden op grond van nationaliteit", vervolgt hij, "Als buitenlandse student heb je het recht om je in te schrijven, les te volgen, en niet gediscrimineerd te worden op grond van nationaliteit. Zeker in België en Oostenrijk is er wel wat discussie over. Er worden wel argumenten aangevoerd dat wanneer er een gigantische toestroom komt, je toch ergens moet kunnen beperken, omwille van praktische, organisatorische of budgettaire redenen. In se is dat verboden, tenzij je objectieve redenen hebt die losstaan van de nationaliteit en die proportioneel zijn. Dat is altijd de test die gedaan wordt. Volgens het Hof kan de vrees voor buitensporige lasten een ongelijke behandeling immers niet rechtvaardigen."