Opgeloste materie en geestelijke energie

Hans Nelis

Tijdens het schrijven van ons vorige artikel over homeopathie bleek dat het onderwerp vrij gevoelig ligt bij apothekers. Professor emeritus Hans Nelis legt ons graag uit waarom. Hij verdiepte zich jarenlang in de homeopathie en geeft aan de faculteit Farmaceutische Wetenschappen ook het keuzevak ‘Alternatieve geneeswijzen: een kritische benadering.’

Werking vs. Werking

Professor Nelis reageert niet verbaasd op onze vruchteloze zoektocht naar apothekers of farmaceutische wetenschappers die hun mening over homeopathie willen geven. "De over-the-counter geneesmiddelen, die dus zonder voorschrift verkocht mogen worden, omvatten ook de homeopatische middelen. Die worden verdraaid veel verkocht. Commercieel gezien een klein goudmijntje, dus." Dat maakt het moeilijk voor apothekers om open te zijn over het onderwerp. Veel apothekers en farmaceuten geloven immers zelf niet in de absolute werking van homeopathische middelen. Zo ook Prof. Nelis, maar hij nuanceert zijn mening: “Als je met ‘werking’ bedoelt dat er een causaal verband moet zijn tussen wat je inneemt en het effect dat optreedt, dan is mijn antwoord ondubbelzinnig ‘neen’. Er is geen werking. Maar je kan ook zeggen dat het mensen helpt via andere mechanismen, en dan bedoel ik via het hele 'ritueel' van homeopathie. Dan ‘ja’, want de casussen en anekdotes die er zijn, bewijzen dat het wel veel mensen helpt. De vraag is dan natuurlijk: wat moeten apothekers doen als mensen binnenkomen en om zo’n middel vragen? Zeggen ze gewoon: ‘Het brengt voor mij goed op’, of geven ze uitleg over de wetenschappelijke bezwaren of weigeren ze zelfs het middel te verkopen? Ik probeer mijn studenten farmacie in mijn cursus dan ook bij te brengen hoe ze daar ethisch mee om kunnen gaan als ze er zelf niet in geloven.”

Zo'n homeopathische behandeling lijkt wel een ritueel, een eerste gesprek kan uren duren

The rituals and the basics

Professor Nelis omschrijft een homeopathische behandeling als een soort ritueel. “Het lijkt bijna een religieus ritueel,” vertelt Nelis als we hem vragen hoe zo'n homeopathische behandeling in zijn werk gaat, “zo’n eerste gesprek kan uren duren. De patiënt moet alles vertellen, het gaat dus niet alleen om de klacht zelf. Alle, zelfs banale klachten zijn nuttig om een algemeen beeld van de patiënt te krijgen. Daarna begint de homeopaat in oude boeken, een repertorium en een Materia medica, op te zoeken.” De eerste Materia medica werd geschreven door Samuel Hahnemann, de geestelijke vader van de homeopathie. De Amerikaanse homeopaat JT Kent is de auteur van het repertorium. Hahnemann geloofde dat alle stoffen, zelfs de meest inerte zoals koolstof of zand, een medicinale werking hadden, mits die op een gepaste wijze vrijgesteld konden worden.

Het is een groot mysterie hoe men dat in de 19e eeuw heeft kunnen realiseren

De meeste Materia medica's en het repertorium werden in de 19e eeuw geschreven en zijn doorheen de eeuwen ook nagenoeg ongewijzigd gebleven, wat volgens Nelis ook een probleem is: “Dat is ook onwetenschappelijk. Wetenschap evolueert. Dit is eigenlijk een statisch gegeven.” Nadat de homeopaat heeft vastgesteld welke medicinale stof het best past bij de kwaal van de patiënt, krijgt deze een 'remedie' die daaruit bereid wordt door stapsgewijze verdunning en grondig schudden na elke verdunningsstap. “Het schudden is volgens de homeopaten eigenlijk bedoeld om die geestelijke kracht vrij te stellen. Door het verdunnen van de materiële stof en dat schudden, krijg je dus zogezegd die geestelijke vrijstelling en komt de medicinale kracht van die stoffen vrij. Bij elke stap meer en meer. Bij elke verdunningsstap heb je dus minder materie, en meer geestelijke kracht in je oplosmiddel.” Volgens de homeopathie wordt de werking van het middel sterker naarmate men het meer verdunt. Nelis nuanceert: “Na twaalf keer één druppel op honderd blijft er in de oplossing niets meer over van de werkende stoffen.” Toch worden homeopathische middelen niet slechts enkele keren, maar vaak in honderden of duizenden stappen verdund en geschud. “Soms schrijft een klassieke homeopaat bijvoorbeeld '1000C' voor, dat zijn duizend verdunningsstappen. Eén verdunningsstap bestaat uit de toevoeging van 1 druppel product aan 99 druppels water-alcohol. Dat is dus duizend keer die ene druppel op honderd. Druppel, oplosmiddel, schudden, enzovoort. Dat wordt dan ook allemaal machinaal gedaan. Maar je hebt ook nog 10 000C, 100 000C, 1000 000C. Een miljoen stappen van één op honderd.” Achteraf worden die oplossingen op tabletten of korrels gesproeid. Een ander mysterie is overigens hoe men dit alles in de 18e en 19e eeuw praktisch kon realiseren."

Mensen zijn niet geïnteresseerd in wetenschappelijke verhalen; ze willen vooral geholpen worden

Puur placebo-effect?

Hans Nelis

Hoe men het ook draait of keert, homeopathie heeft een werking bij sommige mensen, ondanks de aanzienlijke kritiek op de methode. Nelis verklaart: “Mensen zijn vaak niet geïnteresseerd in wetenschappelijke verhalen. Wat hen wel interesseert, is dat ze van hun klachten af zijn. Als de behandeling lukt, dan heb je weer een anekdote zoals er al duizenden zijn. Maar het optellen van casussen en anekdotes maakt het nog niet wetenschappelijk.” De verklaring waarom het dan wel lijkt te werken, is volgens Nelis tussen de oren te vinden. “Het placebo-effect is belangrijk, maar ook het vermijden van cognitieve dissonantie speelt een rol. De patiënten staan er enerzijds sceptisch tegenover en denken: oei, misschien werkt het toch niet. Anderzijds geloven ze toch dat het wel zal werken. Ze passen dus hun oordeel aan, en dat blijkt inderdaad te helpen.” Ook het wederkerigheidsgevoel is hierbij van belang: “Als die homeopaat uren uitrekt om naar jou te luisteren, dan voel je je alsof het minste wat je terug kan doen toch is om er een beetje in te geloven.”

Danger Zone

Bij chronische, aanslepende aandoeningen heeft men vaak niets te verliezen

Houden homeopathische behandelingen een direct gevaar voor ernstig zieke patiënten in? “Bij mensen met een acute levensbedreigende problematiek mag je geen homeopathie toepassen en moet je als arts ofwel voor een klassieke behandeling gaan, ofwel de patiënt doorsturen naar het ziekenhuis. Bij chronische, aanslepende aandoeningen heeft men vaak niets te verliezen. In die zin kan homeopathie weinig fout doen. Maar homeopaat-artsen moeten wel het onderscheid maken.” Dat onderscheid wordt helaas niet altijd gemaakt. Zo zijn er gevallen bekend, ook in België, waarbij een jong kind stierf omdat de ouders geen vertrouwen hadden in de klassieke geneeskunde. Deze indirecte slachtoffers tonen jammer genoeg de keerzijde van alternatieve geneeskunde, waartoe ook de homeopathie behoort.