Iedereen (een beetje) Neanderthaler?

Professor Dominique Adriaens ontkracht de mythe meteen: “De grotere hersenen houden geen direct verband met slimmer zijn, maar veeleer met het feit dat ze in koude gebieden leefden. Hersenen zijn immers een orgaan dat zeer veel energie verbruikt en hierdoor warmte produceert." Hoewel de grootte van de hersenen bepalend is voor de huidoppervlakte van het hoofd, neemt het volume van de hersenen sneller toe dan dat de huidoppervlakte vergroot. Daarom luidt de hypothese dat grotere hersenen beter bestand zijn tegen warmteverlies. "Dat idee wordt ondersteund door de Inuit, van wie we weten dat hun hersenvolume iets groter is dan dat van mensen die bijvoorbeeld in de tropen leven”, licht professor Adriaens toe. De vroegere overtuiging dat de Neanderthaler een domme jager was met een weinig complexe cultuur, klopt evenmin: "Ze hadden toch ook een aantal zaken die men vroeger alleen aan de moderne mens zou toewijzen."

Migratiegolven

Adriaens

Voor al wie wel eens een gelijkenis ziet tussen een student die in de goot ligt en een Neanderthaler: die these biedt wel een zekere geldigheid. “Er is tot 4% genetische verwantschap tussen Neanderthalers en niet-Afrikaanse moderne mensen.” Door verschillende migratiegolven via het Midden-Oosten is de Neanderthaler bijvoorbeeld ook in Israël gestrand. “Of dat nu door onenightstands of langdurige romances veroorzaakt is, weten we niet, maar 50.000 jaar geleden is daar een kruising geweest”, aldus prof. Adriaens. Nog meer dan een verschil in anatomie is er de overname van cultuur geweest. “De moderne mens was iets efficiënter, en moest daarom minder zijn spieren gebruiken waardoor die spieren uiteraard minder fors werden.”

“Er is tot 4% genetische verwantschap tussen Neanderthalers en niet-Afrikaanse moderne mensen"

Was de eerste mens een Duitser?

In 1907 vond men in het Duitse Heidelberg een onderkaak waarop het beeld dat we hebben over de soort gebaseerd is. “De Neanderthalers zijn hoogstwaarschijnlijk uit de Homo Heidelbergensis ontstaan. Ondertussen leefde ook een Heidelbergensis in Afrika, die naar het oosten en in China en Australië is geëmigreerd. Diezelfde soort is 40.000 jaar geleden naar Europa gekomen. Bij iedere golf zie je dezelfde evoluties verschijnen. Uiteindelijk heeft de moderne mens de Neanderthaler weggeconcureerd. Dat is een indicatie dat de Neanderthaler zeker niet slimmer of complexer was.”

Of zelfs een Waal?

Crombe

Ook dichter bij huis is de Neanderthaler langs geweest. Professor Philippe Crombé, gespecialiseerd in de prehistorie (dus alles wat ouder is dan 2000 v.C.) merkt op dat mensen vaak niet weten dat er zelfs in België resten van Neanderthalers gevonden worden. Dat was al het geval op een zevental sites in Wallonië. “Archeologie in de eigen streek zou bekender mogen zijn”, geeft professor Crombé toe. De vondsten zijn vooral tanden die vanwege hun glazuurlaagje goed bewaard zijn. Daarnaast zijn ook grotten waardevolle vindplaatsen van materialen, omdat ze door hun gunstige klimaat als tijdcapsules fungeren die alle afzettingen bewaren. “De kalk in die grotten zorgt voor een goede conservatie van organisch materiaal: je vindt daar plantenresten, dierlijk en zelfs menselijk materiaal. Vandaar focuste het onderzoek zich meestal op die grotten. Er is geen erosie. Alles is er blijven liggen.” Maar ook buiten zijn er vondsten: “Wat je gegarandeerd op elke site zal aantreffen, zijn stenen werktuigen, meestal vuursteen. Als die goed bewaard zijn, zie je slijtagesporen. Archeologen zijn vooral bezig met afval, he.”

"Archeologen zijn vooral bezig met afval" - prof. Crombé

Ook klimaatvluchteling

De Neanderthaler ging natuurlijk ook wel eens een luchtje scheppen. “Ze hadden uiteraard ook buiten nederzettingen”, gaat professor Crombé verder. En zo werd de Neanderthaler al vroeg geconfronteerd met een klimaatwijziging. “In de 200.000 jaar dat de Neanderthaler leefde, heeft hij in glaciale omstandigheden geleefd, met amper vegetatie, maar evengoed gedurende periodes waarin het klimaat warmer was dan vandaag. Enkele locaties zijn ook onbereikbaar geworden, zoals de 'Vlaamse vallei' die gevuld is geraakt tijdens de ijstijden. Een restant daarvan in Gent is bijvoorbeeld nu de Blandijnberg. De vallei in het noorden is verdwenen, maar de berg heeft nog steeds een redelijke hoogte." De eerste mensen hebben zich dus behoorlijk moeten aanpassen aan extreme condities. “Ik wil zeker niet minimaliseren, maar dit verschijnsel is niet uniek. (op dreef) Het enige verschil zijn de oorzaken: de mens is nu de grootste oorzaak van de klimaatverandering.”