Artistiek asiel voor eredoctor Breyten Breytenbach

TSjoen

In 2014 kreeg de Zuid-Afrikaanse dubbelkunstenaar Breyten Breytenbach het institutionele eredoctoraat van de UGent. “Dat is meer dan alleen een titel, het impliceert dat hij lid is van ‘onze’ gemeenschap”, legt professor Yves T’Sjoen uit. Breytenbach, die dicht en schildert, is een luide en kritische stem in het postkoloniale debat wereldwijd. Zijn werk onderzoekt op een speelse manier de relatie tussen bevolkingsgroepen en haar autoriteiten. Breytenbachs werk is vaak satirisch. De anti-apartheidsstrijder heeft de discriminatie ook aan den lijve ondervonden (Breytenbach kreeg zeven jaar cel voor ‘terroristische activiteiten’, red.) “Onbegrijpelijk dat zo iemand dan nu gecensureerd wordt”, concludeert professor T’Sjoen.

"Eredoctor van de UGent zijn, impliceert dat iemand lid is van 'onze' gemeenschap"

Campussemiotiek

Breytenbach

In totaal zijn er 75 werken - ook van andere kunstenaars - die het daglicht niet meer mogen zien aan de University of Capetown. Professor T’Sjoen denkt dat het universiteitsbestuur schermt met een politiek gevoelige ‘campussemiotiek’ aan de universiteit in Kaapstad. Zuid-Afrika is immers nog steeds een woelig land in transitie. Ideologische spanningen wakkeren snel aan, zoals vorig jaar bleek bij het studentenprotest dat uitmondde in de Shackville-vernietiging van enkele kunstwerken. "Daaruit ontstond veel paniek die de autoriteiten terecht wilden vermijden, maar waar eindigt dat? Mogen boeken van witte Afrikaanse schrijvers dan ook niet meer in de universiteitsbibliotheek?” Toch begrijpt professor T’Sjoen dat sommige beelden en symbolen gevoelig liggen. Geen enkel symbool, of schriftuur is in het openbare leven van Zuid-Afrika neutraal. “Sommige standbeelden verwijzen rechtstreeks naar onderdrukking, dus akkoord dat je die wegneemt. Professor T’Sjoen verwijst naar de recente verwijdering van het standbeeld van Cecil Rhodes, dat ook een moment trending was op Twitter onder de hashtag #RhodesMustFall. Toch gaat het volgens hem te ver om kunstwerken van een anti-apartheidstrijder uit de openbare ruimte te weren. Bovendien hebben niet alle werken een directe politieke lading. “Ik weet van Breytenbach dat er ook een stilleven (bloem in een vaas, red.) verbannen is.” Wat daar het effectieve nut van is, wordt dan ook betwijfeld. "Het lijkt op een lukrake, overhaaste en dus ongemotiveerde beslissing van het UCT", aldus T'Sjoen. 

"Ook werk van anti-apartheidstrijders wordt nu gecensureerd"

Onderdak in Ufo

TSjoen

Breytenbach is alvast bereid zijn kunstwerken te doneren aan de Universiteit Gent. "Dan moeten wij alleen transport betalen, maar dat kan nu niet onoverkomelijk zijn", besluit T'Sjoen. Het zou een prachtig signaal zijn om dat werk onderdak te verlenen. Dat is een statement namens een academische instelling. De vraag is alleen wie de eigenaar is van de werken. "Dat wordt nu juridisch onderzocht. Wij hebben geen contract met UCT, dan hadden we nog meer druk op de ketel kunnen zetten. Onze faculteit in elk geval niet. Annelies (Verdoolaeghe van Internationalisering, red.) beweert dat er geen enkel contract bestaat met UCT. Ik hoop dat de bestuurders - wie ze ook mogen zijn - een hart hebben voor dit soort kunst en censuur ontoelaatbaar vinden. Dat was in het verleden alleszins het geval. Het werk van Camiel van Breedam, 'De laatste dag, als het heidens oog vol is', werd daar jaren geleden op mijn aandringen opgesteld. De eigenaars wilden weten of ik belangstelling voor het kunstwerk had. Ik heb toen Paul Van Cauwenberghe, en toenmalig decaan Freddy Mortier kunnen overtuigen om het in het Ufo een plaats te geven. Het werk is een aanklacht tegen de genocide op het indianenvolk. Bovendien staat het recht tegenover de bestuurskamer van de universiteit. De raad van bestuur kan zich reflecteren in het glas als deelgenoot van die mishandelde indianen. Het werk van Breytenbach zou daar een mooie, sterk ethisch geladen aanvulling bij zijn."

Eredoctorellende

De professor is zich natuurlijk bewust van het feit dat studenten niet bepaald wakker liggen van het lot van een eredoctor. De toekenning van een (institutioneel) eredoctoraat is dan ook iets dat boven de hoofden van de studenten gebeurt. De banden met onze eredoctores zouden op één of andere manier ook versterkt moeten worden. Inspraak van studenten bij de toekenning van de titels is iets waar ze bij het bestuurscollege rekening mee moeten houden. Of zo’n eredoctor ook echt iets voor de studenten kan betekenen? Daar is de professor wel van overtuigd, al zal dat moeite vragen van beide partijen. “Ik vraag Breytenbach elk jaar om een dag met onze studenten Afrikaans in gesprek te gaan. Dat is de manier waarop ik hem blijf betrekken bij onze opleiding.” Maar T'Sjoen beseft dat dat niet voor alle eredoctoraten een optie is. "Of pakweg Isabel Allende een college Spaans bij ons zou komen geven, dat betwijfel ik ten zeerste. Ze is niet eens persoonlijk haar titel komen ophalen.”  

"Of Isabel Allende een college Spaans bij ons zou komen geven, betwijfel ik ten zeerste.”