Ivoren woorden

Een kopstuk van Vlaanderens extreemrechtse partij gebruikte recent,  zogezegd 'per ongeluk', een term ontleend aan nazi-retoriek. Het is blijkbaar een gebruikelijk excuus om 'per ongeluk' nazi-symboliek te gebruiken, arm in de lucht te steken of donkerbruine termen te hanteren, en zo 'per ongeluk' een proportionele verantwoording te ontlopen.

Dit voorval is uiteraard niet uniek. De 'uiteraard' maakt het cynisch, maar het is geen stijlfiguur. Het is symptomatisch voor hoe een gewelddadig discours zich nestelt in een maatschappelijk aanvaarde conceptie van 'normaliteit'.

Recent onderzoek van de VUB, gevoerd onder leiding van professor Martina Temmerman, toonde aan dat Vlaams Belang met grote voorsprong naar de trofee van discriminerend taalgebruik mag grijpen. 'Uiteraard'. Maar als reactie op voorgaande conclusie, reageert professor Temmerman in een interview, dat ze "taalkundige [is], geen politieke wetenschapper." Met alle respect, en zonder gemakzuchtig gebruik te maken van ad hominem retoriek: 'uiteraard'. De academische wereld bleef stil na Tom Van Griekens recente uitspraak. Er wordt die wereld verweten wereldvreemd te zijn, links, cultuurmarxistisch, of net gerimpeld conservatief. Nu vind ik die wereld vooral laf.

Wie peerreviewt de verantwoordelijkheid van academische instellingen?

Er is weinig publieke academische reactie op die uitspraak. Op de uitspraken. De steeds opstapelende hatespeech. We leren over discoursanalyse, sociolinguïstiek, weten waarnaar 'wir haben es nicht gewußt' verwijst. Maar wie peerreviewt de verantwoordelijkheid van academische instellingen? 

We leren over taal, veilig geperst in hermetisch jargon. En dan stokt het. Academica Rosi Braidotti formuleert haar verantwoordelijkheid binnen de universiteit als volgt: "As a teacher, I believe firmly that my task is to fight untruths and injustices with the instrument of critical reason, but also by speaking truth to power both in classrooms, and in the public sphere." Ze vult haar academische positie transversaal in: onderzoek, onderwijs én het ontplooien van die aspecten recht het publieke debat in.

De verantwoordelijkheid van intellectuelen is vervlochten met de unieke privileges waarvan ze genieten. Dat is niet overal het geval. In België wél. Alles is aanwezig om zich uit te spreken wanneer daar nood aan is. De privileges, de geïnstitutionaliseerde kennis (of instrument of critical reason), de macht, de luidheid, het draagvlak! Maar het blijft stil.

Vanuit allerlei theoretische perspectieven wéten we dat taal niet onschuldig is. Deel die kennis!

Ik voel me vreselijk ongemakkelijk dat Wittgenstein, Butler, Ahmed worden gedoceerd, maar dat het lijkt uit te monden in een heel plastische reductie en institutionalisering van inzichten over de impact van taal, en geen gegronde en reactieve positionering ten opzichte van gewelddadig taalgebruik. Vanuit allerlei theoretische perspectieven wéten we dat taal niet onschuldig is. Deel die kennis, kom er mee naar buiten! 

Er wordt gekozen om te zwijgen in plaats van te spreken, vanuit de ivoren, de gouden, de veilige, de gewelddadige institutionele toren. Dat is natuurlijk een veralgemening. Er staan genoeg proffen, doctorandi en andere academici klaar om scherp uit de hoek te komen. Merk op dat het angstaanjagend is dat het als scherp zou worden benoemd om zich te kanten tegen haatretoriek. 

Zwijgen is ook een politieke stellingname

Merk op dat ook onze alma mater niet vies is van een pr-campagne. Merk op dat de responsibilities of intellectuals samenvalt met de verantwoordelijkheid van instellingen. De universitaire wereld is maar één van de vele pilaren van onze mondige samenleving. Maar het is net vanuit een vertrouwen in de universiteit als maatschappelijke speler, als zachte stuwer van het publieke debat dat ik een gemis ervaar.

Het is moeilijk om grip te krijgen op zo correct mogelijke informatie, zo getuigt ook de – schijnbaar immense – populariteit van complottheorieën. En daar kan een universiteit een rol in spelen, met als belangrijke kanttekening dat geïnstitutionaliseerde, academische kennis niet de enige waardevolle vorm van kennis is. Die kennis heeft ook zijn gebreken: universiteiten blijven nog vastgeroest in eurocentrische denkkaders. Net door maatschappelijker in te grijpen in de wereld rondom de universiteit, kan het nog meer een plek zijn van gesprek, van ontwrichting en elkaar vinden. De eis voor een proactievere respons op maatschappelijke gevoeligheden weerklonk daarom ook in de open brief gericht aan de UGent omtrent de hoogdringendheid van (universitaire) dekolonisering. 

Stellingname ten opzichte van dat discours kan worden gepolitiseerd. Terwijl zwijgen dat evenzeer is, een politieke stellingname. Natuurlijk is er is nuance, er is context, er is impact over intent. Aanvallen is dan ook niet de bedoeling, wel een aansporing tot zelfreflectie. De UGent leek zich de laatste weken positief op te stellen tegenover het ontwrichten van de status quo die witte instellingen met zich meedragen. Maak ook daar geen pr-campagne van. Doe!