Dag van de Wetenschap 2024

"Stikstof? Met Zwangere Guy of wa?"

We begonnen de dag met een korte lezing over stikstof, een actueel onderwerp. 'Stikstofgas (N₂) is toch in overvloed aanwezig in de atmosfeer zonder iemand kwaad te doen?' hoor ik u denken. In het stikstofdebat gaat het echter niet over deze molecule, maar over twee (groepen van) stoffen die stikstof bevatten: ammoniak (NH₃) en stikstofoxiden (NO_X).

Veeteelt is bijna exclusief 'verantwoordelijk' voor de eerste, omdat dieren deze stof uitstoten. Het is een delicatesse voor plantjes, maar trop is te veel. Dan krijg je eutrofiëring, een overvloed aan voedingsstoffen in de bodem, wat het ecosysteem uit balans brengt. Bovendien daalt de uitstoot ervan lang niet snel genoeg. De tweede groep wordt uitgestoten bij de verbranding van fossiele brandstoffen en door de oxidatie van ammoniak. Het is schadelijk voor de luchtwegen, tast de ozonlaag aan, en veroorzaakt smog en zure regen. Bovendien is het een broeikasgas. Geen goed nieuws, maar wat doe je eraan?

De gemakkelijkste manier om de uitstoot te verminderen is om minder te produceren, maar de onverzadigbare, kapitalistische machine zegt 'doe maar niet'. Recent is er echter een technologie uitgevonden die stikstofoxiden kan omzetten tot ongevaarlijk stikstofgas. Het enige probleem is dat die chemische reactie ammoniak nodig heeft. Zo zouden fabrieken die deze technologie willen gebruiken plots het risico lopen om ammoniak in de omgeving te brengen. Dat is een probleem, want dan dweilen we met de kraan open terwijl het water al aan onze lippen staat. Daarom stoten die fabrieken al eens op vergunningsproblemen.

De onverzadigbare, kapitalistische machine zegt 'doe maar niet'

In het vel van een proefdier

In de Krook stond een valstrik opgezet om konijnen te vangen, proefkonijnen. Als je daar zin in had, kreeg je een artikel te lezen terwijl je ogen werden getrackt. Daarna kreeg je een vragenlijst over het artikel. Dit was geen toets begrijpend lezen. Uit de vragen werd duidelijk dat het artikel misschien gegenereerd of aangepast was door AI.

Nadat een van onze redacteurs deelnam, kregen we wat meer uitleg: "25% van de journalisten gebruikt maandelijks AI, 14% zelfs dagelijks." Het blijkt dan vooral te gaan over transcriptiesoftware, maar ook om bijvoorbeeld tussentitels te genereren. Dat is al geweten, maar dit onderzoek wil nagaan wat het publiek daarvan vindt. Moet het gebruik van AI vermeld worden? Zo ja, hoe doe je dat het best? En moeten alle soorten AI dezelfde behandeling krijgen? Transcriptie met behulp van AI is misschien oké, maar wat met afbeeldingen genereren?

Het liefst bestuderen onderzoekers monsters uit meren

Er zit van alles in de grond

Geologische gebeurtenissen zoals vulkaanuitbarstingen of overstromingen laten hun tekenen na op het landschap. Tijd heelt alle wonden, maar toch blijven aanwijzingen aanwezig in de grondlagen. Het liefst bestuderen onderzoekers monsters uit de bodems van meren. Die worden weinig verstoord en bijzonder is: je kan er goed de jaren in tellen. Wanneer het meer bevriest in de winter slaat er daar namelijk amper sediment neer. In de herfst spoelen daarentegen bijzonder veel bladeren en ander vuilnis in het water, die zich vervolgens op de bodem nestelen. Dit veroorzaakt een opeenvolging van donkere en lichte lagen, waarbij elk paar een jaar vertegenwoordigt. Die paren worden dan geteld. Wie de 'tel-held' van de dag wou zijn, mocht het zelf eens proberen, maar dat bleek niet evident. Zulke complexe dingen als tellen laten we misschien beter aan experts over …

Er waren ook mooie, illustratieve modellen te vinden, bijvoorbeeld één die de stroming van grondwater weergaf. Een ander toonde hoe we datzelfde grondwater kunnen gebruiken om warmte op te slaan. Verderop lag een verzameling prehistorische gereedschappen: een mes, een sikkel en zelfs een historisch accurate tattoo kit. Die werden niet in de grond gevonden, maar zelf gemaakt door een groep experimentele archeologen. De hele dag stenen tegen elkaar slaan, dat moet toch een leuke job zijn. Jammer genoeg is het hen nog niet gelukt om de Flintmobile te reconstrueren.

UFO opnieuw bezet

Het nieuwe pronkstuk van UGent Racing, Orion, was deze editie in het UFO te vinden. De ruimte stond afgeladen vol, deze keer niet met demonstranten, maar wel met enthousiaste wetenschappers. Ze gaven er uitleg over hoe ze plantaardige vleesvervangers produceren. Anderen lieten je je eigen bubble tea maken van algen. Eén groep vertelde ons ook over het watertransport in bomen.

Op het einde van de dag vond de enorm populaire workshop 'Het vrouwelijk brein ontrafeld' plaats. Je werd er uitgedaagd om feiten van fabels te onderscheiden over het vrouwelijk brein. Patricia Clement vertelde over hoe vrouwen historisch gezien systematisch ondergerepresenteerd werden (en nog worden) in medisch onderzoek. Daar hoopt ze als postdoc in de vakgroep Diagnostische Wetenschappen verandering in te brengen. Vrouwen hebben bijvoorbeeld meer kans om dementie te ontwikkelen dan mannen, vooral omdat ze pas later een diagnose krijgen. Een andere factor is dat tijdens de menopauze de productie van oestrogeen grotendeels wegvalt. Dat oestrogeen zou mogelijk net de hersenen kunnen beschermen tegen cognitieve aftakeling, maar daar wordt nog volop onderzoek naar gedaan. De kennis over het vrouwelijk lichaam lijdt dus onder een heuse achterstand.