In deze rubriek stellen we open vragen aan professoren, waarop ze frank en vrij mogen antwoorden. Dit keer spraken we met Jakob De Roover, hoofddocent vergelijkende religiestudies. Een gesprek over religie, het westerse denken en culturele verschillen.
Het lijkt of religie niet meer zo actueel is om de samenleving van vandaag te begrijpen. Op welke manier zit het christendom nog ingebakken in onze samenleving?
"Waar we vandaag de dag zijn, is niet het resultaat van het feit dat de christelijke religie uit de samenleving verdwenen is. Wat wij als westerse mens denken, onze veronderstellingen en clichés, lijken voor ons vanzelfsprekend, maar het zijn producten van het christendom die zijn doorgesijpeld in een schijnbaar seculiere vorm. Neem bijvoorbeeld het volgende: tijdens de Covid-pandemie werd er vaak gesproken in termen van de 'behoeften' die we niet konden vervullen: de behoefte aan intimiteit, sociaal contact ... Voor ons is de mens bekijken als behoeftig wezen iets vanzelfsprekends. Maar als je je afvraagt vanwaar het idee van de mens als behoeftig wezen komt, zie je dat dat geschreven staat in de Bijbel. Het lijkt voor ons een banale bewering dat de mens behoeftig is, maar dat mensbeeld bestaat niet in andere culturen in bijvoorbeeld Azië. Het feit dat we geen besef hebben van de aanwezigheid van het christendom in onze common sense, is een probleem. Religie is helemaal niet verdwenen, we zijn er gewoon onwetend over."
Het lijkt of mensen steeds vaker inspiratie halen uit meerdere geloven en minder behoefte hebben aan een religieuze identificatie. Zijn we op een andere manier gelovig dan vroeger?
"Wat er volgens mij aan het gebeuren is, is iets anders. Wij Europeanen beschrijven andere culturen als 'religies' en denken dat er een spectrum van religies bestaat waaruit je kan kiezen aan de hand van wat je aanspreekt, maar zo werkt het niet. Je kan bijvoorbeeld niet plots boeddhist worden zonder te beseffen dat het Europese verhaal over het boeddhisme als religie geen inzicht geeft in de culturele tradities waar het over gaat. Als je aanneemt dat het boeddhisme een religie is en je leert de 'doctrines' ervan, dan leer je de tradities niet kennen. Die vertellen ons niets over de aard van Aziatische tradities, maar enkel over hoe Europeanen eeuwenlang gedacht en geschreven hebben over die tradities."
"Het feit dat we geen besef hebben van de aanwezigheid van het christendom in onze common sense, is een probleem"
Bestaat er naast culturele toe-eigening ook zoiets als religieuze toe-eigening?
"Hier stuit je op het gevaar van labels, die ons de illusie geven dat we iets verstaan. Mensen denken vaak een probleem te zien, zonder te weten wat het probleem exact inhoudt. Stel, je beoefent als westerling yoga (van Indiase oorsprong), wat is daar religieuze toe-eigening aan? Je wil iets leren dat voor een bepaalde cultuur al eeuwenlang belangrijk is. Hetzelfde geldt voor een Indiër die de fysica van Newton of Einstein wil leren. Is het dan culturele toe-eigening in die zin dat de Indiër kennis wil vergaren die in Europa ontwikkeld is? Voor mij is de poging om van andere culturen te leren net iets heel moois en iets waar we als samenleving naar moeten streven. Het label van 'religieuze' of 'culturele' toe-eigening functioneert vooral als een manier om andere mensen schuldig te doen voelen, niet om het probleem te achterhalen."
Recent verscheen de documentaire 'Godvergeten'. Het kerkelijke instituut kwam hierdoor negatief in de media. Zal de reactie op de documentaire, met onder andere het massale ontdopen, impact hebben op de toekomst van de Kerk in ons land?
"'Godvergeten' veroorzaakte een algemene verontwaardiging bij de mensen. Daaruit volgde voor sommigen de beslissing zich te laten ontdopen alsof dat 'iets doet'. De schok was begrijpelijk, maar die tijdelijke verontwaardiging doet niets. Een week later verschuift die verontwaardiging gewoon naar het volgende probleem in de media; ze is een obstakel dat verhindert dat we nadenken over de problemen en mogelijke oplossingen. Mensen denken niet dieper na over wat er fout liep en hoe we naar een oplossing kunnen toewerken. Er wordt wel een beroep gedaan op clichés uit de protestantse reformatie zoals: 'de kerk houdt mensen klein en dom en doet alsof ze een goddelijke instelling is, terwijl ze eigenlijk een corrupte menselijke instelling is.' Zulke kritieken komen voort uit de protestante aanvallen op de katholieke kerk en worden vandaag herhaald alsof ze waar zijn. Indien je vandaag problemen wil oplossen, haalt het terugvallen op oudbakken clichés echter niets uit."
"Voor mij is de poging om van andere culturen te leren net iets heel moois en iets waar we als samenleving naar moeten streven"
Hoe hoopt u dat er in de toekomst wordt nagedacht over religie?
"Ik ben hoopvol dat er in de komende decennia sowieso iets gaat veranderen. Als je kijkt naar de menswetenschappen van de afgelopen 250 jaar, zie je dat bijna alle basisbegrippen daain uit het Westen voortkomen. Menswetenschappen zijn in die zin dus het product van een bepaalde cultuur, in dit geval de westerse. Vooral in Azië gebeurt het vandaag dat mensen beginnen te beseffen dat zij op een andere manier hebben nagedacht over het mens-zijn en inzichten in de mens hebben ontwikkeld. Een manier die afwijkt van de westerse menswetenschappen en hun verhalen over de mens. Ik hoop daarom op een soort renaissance van de menswetenschappen. Een die Europeanen doet beseffen dat hoe wij denken over de mens cultureel bepaald en daardoor ook beperkt is. De nieuwe menswetenschappen moeten toegankelijk zijn voor iedereen en een samenwerking teweegbrengen over de culturen heen. Ik hoop dat de Europeanen klaar zijn om daaraan mee te werken, ook als het project door Aziatische denkers wordt gestart."
Reactie toevoegen