Lang leve de leugen!

De dreiging van desinformatie

Slecht nieuws doet heel snel de ronde. Dat maakten de geruchten op Student Kick-Off en de 'gevaren' van vaccins maar al te vlug duidelijk. Is desinformatie zo gevaarlijk als we denken? Kan je er zelf in verstrengeld raken? Kan je je er tegen wapenen?

Op de avond van de Student Kick-Off werd Gent geteisterd door grimmige berichten over steekpartijen en ander geweld, specifiek gericht naar studenten die bij een vereniging zitten en dus te herkennen zijn aan hun lintje. Mensen deden hun lintjes uit en verplaatsten zich enkel in groep. Na enkele angstige uren liet de Gentse politie via hun socialemediakanalen weten dat er niks van aan was. Tot op vandaag zijn er echter studenten die zich op straat alleen niet veilig voelen. Hoe komt het dat desinformatie en fake news zo'n grip op ons hebben? En wat voor risico's houdt dat in?

Desinfowat? 

Complotdenken en fake news zijn zo oud als de mens zelf: de Romeinen waren ook al sceptisch over hoe Rome nu écht is afgebrand, de pest werd jarenlang in joodse schoenen geschoven, maar sociale media hebben de aard en de schaal van het fenomeen volledig veranderd. Online verwijt men elkaar gretig fake news en desinformatie te verspreiden, maar wat is dat nu precies?

Bij gebrek aan een bevredigende verklaring gaat men op zoek naar wilde verhalen

De deskundigengroep voor fake news en online desinformatie van de Europese Commissie (HLEG) definieert desinformatie als "alle vormen van valse, inaccurate, of misleidende informatie die ontworpen, gepresenteerd en gepromoot wordt om opzettelijk publieke schade te veroorzaken of winst te maken". Daarin zit meteen ook de reden waarom mensen desinformatie verspreiden: maatschappelijke destabilisatie en winstbejag. De Veiligheid van de Staat (VSSE) onderscheidt fake news, desinformatie en complottheorieën in verschillende publicaties als een maatschappelijke dreiging die zowel vanuit extreemrechtse als extreemlinkse pro-Russische hoek komt. Die Kremlinstrategie zou verdeeldheid en wantrouwen moeten zaaien ten aanzien van nationale en Europese instanties om de maatschappelijke cohesie te ondergraven.

Kudde schapen! 

Maar waarom gaan mensen erin mee? In tijden van crisis grijpen mensen gretig naar een houvast. Desinformatie en complottheorieën spelen in op de angsten die instabiliteit en verandering met zich meebrengen. Bij gebrek aan een bevredigende verklaring gaat men op zoek naar wilde verhalen die de uitleg bieden die men verwacht. Confirmation bias, heet dat. Mensen gaan snel op zoek naar informatie die hun eigen vooroordelen of theorie bevestigt. Een overdaad aan informatie op het wereldwijde web maakt dat ook meteen een stuk makkelijker.

Verzeild geraken in een complottheorie valt te vergelijken met een radicaliseringsproces

De podcast 'Complot tegen de Waarheid' − een samenwerking tussen het Hannah Arendt Instituut en De Standaard − benadrukt dan ook dat complotdenken en fake news inspelen op psychologische processen die we in elk van ons terugvinden. Ja, zelfs bij jou. Zo is het zien van verbanden waar ze er niet altijd zijn, iets evolutionairs. De neiging om vaak onbestaande patronen en betekenissen te ontwaren in willekeurige gegevens noemt men 'apofenie'. Je vergroot je overlevingskansen wanneer je te vaak patronen ontwaart dan wanneer je het allemaal laat passeren. Dat neemt echter niet weg dat het soms ronduit gevaarlijk is om verstrikt te raken in een web van complotten.

Iemand die zijn leven wijdt aan wetenschappelijk onderzoek naar kanker, wordt doorgaans competenter geacht in dat veld dan, zeg maar, Ingeborg. Chemotherapie voelt dan ook efficiënter aan dan gember. Maar in de wereld van desinformatie komt die schijnbare evidentie al snel op de helling te staan. Na opzoekwerk voor zijn eigen winkel komt de doorsnee samenzweringstheorist ook in contact met wat men het 'dunning-krugereffect' noemt. De massa aan online informatie zorgt ervoor dat incompetente mensen hun eigen kennis en competentie overschatten; ze wanen zich bovengemiddeld competent. Daar staat tegenover dat mensen die effectief heel competent zijn, zich minder competent schatten dan ze werkelijk zijn.

Medicatie tegen desinformatie? 

Wat kan er tegen fake news en complottheorieën gedaan worden? Menige regering zit met de handen in het haar. Dus ze doen wat ze doorgaans doen: werkgroepen en commissies oprichten. Hoe krijgt een bron het gezag van de waarheid? Transparantie is essentieel. Factcheckers tonen bij de ontzenuwing van de leugen een uitgebreide bronnenlijst die elke ontmaskering onderbouwt. Men grijpt vaak naar traditionele media; journalistieke legitimiteit is dus essentieel. Maar waar ligt de grens tussen een platform bieden aan complottheorieën en berichtgeven? Vanaf welk punt is factchecken een pleister op een open botbreuk? Verzeild geraken in het denkkader van een complottheorie valt te vergelijken met een radicaliseringsproces. Het is enorm persoonlijk en gaat vaak gepaard met sociale isolatie. Dat maakt de oplossing dan ook ontzettend complex. Deradicalisering heeft geen glashelder stappenplan. Ridiculisering gaat radicalisering enkel versnellen. Spreken over 'wappies' verhardt het debat wanneer er juist zo veel nood is aan een continu gesprek. 

0
Gemiddeld: 5 (1 stem)

Reactie toevoegen