Space needs women

Als het aan Hillary Clinton had gelegen, werd er à la minute een andere ineengeflanst. Haar 'Make another suit'-tweet werd gretig gedeeld en was onderdeel van een protest over de naweeën van het seksisme dat heerste in de eerste decennia van het ruimteprogramma. Sommigen zagen een verklaring voor het logistieke probleem in het feit dat de uitrusting voor astronauten lange tijd enkel werd ontworpen met mannen in het achterhoofd. De eerste 'stappen' in de ruimte werden gezet in 1964, maar het duurde tot 1984 vooraleer die eer een vrouw te beurt viel. Sindsdien maakten al veertien vrouwelijke collega's samen met een man een wandeling buiten het ruimtestation, maar nooit eerder twee vrouwen. De discussie die ontstond na de annulatie kon NASA niet overtuigen. Het ombouwen van een ruimtepak duurt ongeveer twaalf uur en vanwege het krappe tijdsschema werd dus opnieuw gekozen voor een man-vrouwduo. Op 18 oktober moest een vermogensregelaar aan de buitenkant van het ISS vervangen worden en was het dan toch zover. Christina Koch en Jessica Meir vormden het eerste team van uitsluitend vrouwen dat zich voor ruim zeven uur in de ruimte bevond.

Geen atmosfeer, weg sfeer

De ruimte ligt niet binnen de comfort zone van de mens. De afwezigheid van een atmosfeer en bijhorende luchtdruk doet geen wonderen voor je homeostase. Het speeksel op je tong begint bij lichaamstemperatuur te koken en vloeistoffen gaan over naar een gastoestand waardoor er doorheen je hele lichaam gasbelletjes ontstaan. In plaats van door zuurstof, ben je omgeven door een plasma van helium en waterstof dat alle gassen aan je bloed onttrekt en jou na amper twaalf seconden buiten bewustzijn brengt.

Ze bewogen op het maanoppervlak als slaapdronken kangoeroes

Het is daarom wel indrukwekkend dat de genieën bij de ruimtevaartorganisaties EVA (ExtraVehicular Activity) suits ontwierpen die de temperatuur, straling, zuurstofniveau en druk zo goed onder controle krijgen. Deze miniruimteschepen worden, in aanloop naar een nieuwe maanlanding in 2024, beter afstelbaar in grootte en flexibeler. Terwijl Neil Armstrong en Buzz Aldrin nog op het maanoppervlak bewogen als slaapdronken kangoeroes, zal de eerste vrouw op de maan echt kunnen wandelen; in een ruimtepak dat is ontworpen met beide geslachten in het achterhoofd.

Tijd en ruimte

In 1915 werd in de Verenigde Staten de voorloper van NASA gesticht. De National Advisory Committee for Aeronautics (oftewel NACA) legde zich toe op onderzoek binnen de luchtvaart om de luchtmacht te versterken. Na Wereldoorlog II konden de Verenigde Staten met 'operatie Paperclip' wetenschappers en hun projecten overbrengen van Nazi-Duitsland naar de VS.  Een aantal van die geleerden, vooral Wernher von Braun, zouden onmisbaar blijken bij de start van de ruimtewedloop. In 1957 bereikte de Sovjet-Unie een doorbraak in de Space Race met de lancering van de Spoetnik 1, de eerste satelliet. De Amerikanen reageerden hierop door in 1958 NACA om te vormen naar NASA, dat zich volledig zou toeleggen op ruimtevaart. Omdat het de opvolger was van een militaire organisatie, werd data van het leger gebruikt bij het rekruteren en trainen van astronauten. De eerste astronauten waren daarom allemaal opgewaardeerde gevechtspiloten en, door de afwezigheid van vrouwen in het leger, exclusief mannen. Het succes van de Sovjet-Unie zorgde voor extra druk bij NASA die daardoor weinig aandacht schonk aan gendergelijkheid.

100 tampons

Toen Sally Ride in 1983 als eerste Amerikaanse vrouw op het punt stond om zeven dagen naar de ruimte te gaan, kreeg ze vreemde vragen. De mannelijke ingenieurs stonden voor onvoorziene moeilijkheden en vroegen het dan maar aan Ride zelf: 'Hoeveel tampons heb je nodig voor een week, honderd?' Ze antwoordde dat dit te veel was. Omdat rondvliegende voorwerpen in gewichtloosheid gevaarlijk kunnen zijn voor de apparatuur, werd beslist om de kleinere hoeveelheid tampons aan elkaar te knopen als worsten. Incidenten zoals deze zijn kenmerkend voor de onervarenheid die er toen was met vrouwenlichamen in de ruimte. Zo was er ook geen eensgezindheid binnen NASA's medische staf in welke richting het bloed zou stromen zonder de invloed van de zwaartekracht. Men vreesde dat het zijn weg naar buiten niet zou vinden en zo gezondheidsproblemen zou veroorzaken. Ondertussen weten we dat de menstruatie in gewichtloosheid op dezelfde manier verloopt als hier op aarde.

'Hoeveel tampons heb je nodig voor een week, honderd?'

Toch wordt er door vrouwen vaak gekozen om hun menstruatie te onderdrukken met de pil, een spiraal of hormonaal implantaat omdat persoonlijke hygiëne sowieso al uitdagend is met de beperkte watervoorraad die in het ruimtestation aanwezig is. Bovendien wordt het water in bloed, in tegenstelling tot urine, niet altijd gezuiverd en hergebruikt omdat niet alle wc's in het ISS daartoe in staat zijn. Ten slotte verkiezen ook velen om tijdens hun missie niet geconfronteerd te worden met het ongemak dat met menstruatie gepaard gaat.

Mars needs women

Met het oog op verdere en langere ruimtereizen, bijvoorbeeld naar Mars, opperen sommigen dat vrouwen beter geschikt zijn om de ruimte te verkennen. Volwassen vrouwen zijn gemiddeld 13 centimeter kleiner en wegen 12 kilogram minder dan volwassen mannen. Elke kilogram is van belang: het lanceren en manoeuvreren van een lager gewicht vereist minder brandstof en kent dus lagere kosten. Mannen met dezelfde lichaamslengte als vrouwen verbruiken toch 15 % tot 25 % meer calorieën om hun gewicht te behouden. Minder calorieën en zuurstof betekenen ook minder afval in de vorm van ontlasting en uitgeademde CO₂ die moet verwerkt worden. NASA is goed op weg met gendergelijkheid: 12 van de 38 actieve astronauten zijn vrouwen en vijf van de twaalf kandidaat-astronauten zijn vrouwelijk. Andere landen binnen het ISS doen het minder goed: ze hebben maar drie actieve vrouwelijke astronauten. Joost Zweegers van Novastar vroeg het in 2008 al: "Mars needs woman. Can that be arranged? "