’t Is allemaal de schuld van de vreemdelingen!

Een kleine geschiedenis

Zoals zo vaak waren het geen bewust slechte bedoelingen die geleid hebben tot dit ecologische rampscenario, maar wel de nood van een economisch vooraanstaande klasse om zich te onderscheiden van het plebs. Zo kwamen de eerste exemplaren van deze plant in het midden van de 19e eeuw vanuit Oost-Azië naar Europa.

Initieel werden de planten voornamelijk aangeplant in de parken als bijzondere 'flex' van de imperialistische handelingen van naties. Ondertussen werden wel enkele bijzonderheden over de Japanse duizendknoop duidelijk. De plant groeide immens snel en vormde grote ondergrondse wortelstokken en in geen tijd kreeg de plant ook praktische toepassingen. Zo werd hij aangeplant om erosie tegen te gaan en gebruikten boeren het ook als veevoeder voor hun steeds groter wordende boerderijen. Dit alles zou uiteindelijk de motor worden van een ecologische ramp.

Klonen 150 jaar voor Dolly

De verspreiding van de Japanse duizendknoop in Europa gebeurt eigenlijk maar op één manier: via vegetatieve vermeerdering. Wie geen bioloog is, kent dit fenomeen wellicht bekend door het voorbeeld van 'stekjes'. 

Bij deze vorm van voortplanting worden delen van de moederplant afgescheurd en ontwikkelen ze zich elders tot nieuwe planten met een vrij gelijke genetische vingerafdruk. Dit is voor de plant een zeer snelle manier van uitbreiding, maar heeft ook een belangrijk nadeel. Als een plant zich enkel zo voortplant, verliest hij ook gedeeltelijk de capaciteit om in te spelen op veranderende omstandigheden. Voor een exoot die perfect kan gedijen in zijn nieuwe omgeving en weinig tot geen natuurlijke vijanden heeft, is het echter een voordeel. De plant is namelijk minder afhankelijk van seizoenen, lichtintensiteit en de aan- of afwezigheid van bestuivers.

Zijn aanwezigheid komt ons duur te staan

Op deze manier werd de Japanse duizendknoop enorm duidelijk aanwezig naast treinsporen, rivieren en autowegen. Allemaal plaatsen waar stukken afgescheurde plant zich verder verspreid hebben.

De Ondergang van het Avondland

Opvallend genoeg hebben de meeste mensen eigenlijk geen idee van het bestaan van invasieve soorten, dat leert een korte bevraging ons. Toch is het iets wat ons allemaal aanbelangt, want deze specifieke plant is niet bepaald een doetje.

De laatste jaren komt de Japanse duizendknoop steeds vaker voor in steden. In Gent kan je geen oever voorbij lopen zonder een dik, hoog en groen bladerdek naast je te zien. Deze exorbitante aanwezigheid komt ons letterlijk duur te staan. De ondergrondse wortelstokken zijn bijzonder stevig en banen zich makkelijk een weg doorheen funderingen, buizen en kademuren. Hierdoor is de kost die we betalen voor de aanwezigheid van de Japanse duizendknoop bijzonder hoog. Amsterdam maakte eerder dit jaar nog meer dan 8 miljoen euro vrij om deze plant te bestrijden!

Niet enkel de beschadiging van infrastructuur is een reden om ten strijde te trekken tegen de Japanse duizendknoop. Verder zorgen zijn dikke bladerdek en snelle groei er ook voor dat andere planten niet op hun natuurlijke plek kunnen gedijen. Dit heeft op zijn beurt een impact op het ecologische evenwicht. Kleine insecten die afhankelijk zijn van bepaalde planten delven het onderspit en verdwijnen zelfs helemaal, waarna ook soorten die hiërarchisch hoger staan, geraakt worden. 

De duizendknoop is een symbool van armoede

Bovendien haalt de plant ook veel stikstof uit de bodem en zet het om in biomassa. Dit hoeft niet onmiddellijk een probleem te zijn, maar als de Japanse duizendknoop bijvoorbeeld aan een oever staat, kan dit wel bijdragen tot de eutrofiëring van de waterweg. Bij eutrofiëring zal een overvloed aan voedingsstoffen, zoals stikstof, zorgen voor de toename van algen en micro-organismen allerhande die al de zuurstof aan het water onttrekken. De gevolgen van eutrofiëring zijn vissterfte en geurhinder. 

Niet alle gevolgen van de plant zijn ecologisch of materieel. Omdat steden en gemeenten zich bewust worden van de negatieve gevolgen en het bijhorende stigma zijn de rijkere en toeristischere delen van een stad vaak de eerste plaatsen die onder handen genomen worden. Dit maakte van de duizendknoop een symbool van armoede en sociaal achtergestelde stadsdelen in o.a. Wales en Cornwall. De planten in deze stadsdelen zijn ook verborgen plaatsen om te sluikstorten, omdat het bladerdek het afval afschermt.

De oplossing

Jammer genoeg is er nog geen oplossing in zicht. Er wordt veel onderzoek gevoerd, maar momenteel moeten steden zich behelpen met de bekende methodes. Vaak wordt de plant gewoon gerooid. Het is beter dan niets doen, maar heeft wel een pak nadelen. Bij het snoeien kunnen kleine plantdeeltjes rondgestrooid worden en dat kan resulteren in een nieuwe kolonie. Bovendien is het erg arbeidsintensief en zit het echte probleem van de plant, de wortelstok, niet boven maar onder de grond. Een betere methode is in Gent al goed ingeburgerd. Als schapen ingezet worden voor het maaien, vliegen er minder stukjes van de plant weg. De schapen kunnen wel enkel de scheuten maaien die in het voorjaar boven de grond uit komen piepen.

Het ene probleem mag niet tot het andere leiden

Wie al eens slechte sci-fi kijkt, weet dat de grootste zwakte van een alien heel vaak samenhangt met zijn sterkste punt. Dit is voor de Japanse duizendknoop niet anders. Net omdat hij hier geen natuurlijke vijanden kent, kunnen wetenschappers experimenteren met natuurlijke vijanden. Dit zijn dan insecten, bacteriën of schimmels die de plant kunnen schaden. Hierbij is het natuurlijk wel zeer belangrijk dat het oplossen van het ene probleem niet leidt tot het volgende. Daarom duren deze onderzoeken zeer lang en wachten steden en gemeenten beter niet op de resultaten. De meest gebruikte methode is de inzet van glyfosaat. Dat kan gewoon worden gestoven op de bovengrondse plantdelen, maar er zijn ook veel voorbeelden waar glyfosaatherbicides rechtstreeks ingespoten worden in de holle stengels of in ondergrondse wortelstokken.

Welke methodes gebruikt worden om deze exoot aan te pakken, hangt af van locatie, tijd en doel. Momenteel is het vooral belangrijk dat mensen zich minstens bewust worden van het probleem. Er wordt algemeen aangenomen dat de verspreiding van de Japanse duizendknoop versterkt zal worden door stijgende temperaturen. We zijn er nog niet meteen van af.