Of het nu een canvas, een computerscherm of geluidsgolven zijn: kunst heeft altijd een drager nodig. Maar dat wil ook zeggen dat een nieuw medium ook nieuwe kunst met zich meebrengt. En wij beginnen langzaamaan als maatschappij in te zien wat het internet betekent voor de relatie tussen een kunstenaar, het kunstwerk en de kunstliefhebber.
De Harry Potterboeken worden vaak gezien als een toonbeeld van een werk over vriendschap en tolerantie. Los van het feit dat er behoorlijk wat vraagtekens kunnen geplaatst worden bij hun tolerantie ten opzichte van Sisseltongen (#WakeUpSheeple), stel ik mij ook serieuze vragen bij de vriendschap. Wie bekend is met de Harry Potterboeken zal namelijk weten dat Harry en zijn vriendjes geen twee hoofdstukken kunnen samenleven zonder heftig ruzie te maken. Van Ron die boos is op Harry omdat een neonazi zijn naam in een magische beker heeft gestoken, tot Hermelien die niet wil toegeven dat katten muizen eten.
Deze erg complexe relaties verbleken echter in vergelijking met de relatie tussen kunstenaars, kunst-consumenten en kunstwerken. Deze relatie is de laatste jaren zelfs nog verder geproblematiseerd door het internet. De kunstconsument is nu vaak ook een producent met een eigen YouTubekanaal of Twitteraccount. En kunstwerken lijken steeds meer een gedeeld goed te zijn dan eigendom van één kunstenaar. Met het gevaar meer vragen te op te roepen dan te beantwoorden volgen nu enkele voorbeelden van de nieuwe kunstrelatie op het internet.
Fandoms en death of the author
De meeste mensen lijken er intuïtief vanuit te gaan dat werken het bezit zijn van de kunstenaar, daarom kan een schrijver copyright hebben op een bepaald nummer of een bepaalde roman. Andere werken worden dan weer als quasi-universeel bezit gezien, zoals sprookjes en mythes. Deze grens is echter vaak helemaal niet zo duidelijk en veel werken bevinden zich in een schemerzone. Het nummer ‘Hallelujah’ werd geschreven door de zanger Leonard Cohen, maar werd ondertussen door meer dan driehonderd andere artiesten gecoverd.
Waarschijnlijk heb je wel al eens van een 'fandom' gehoord. Dat is een groep mensen die zich online organiseren rond hun gemeenschappelijke liefde voor een werk. Fandoms beschouwen het werk waar ze allemaal zo verzot op zijn als een soort gemeenschappelijk goed. Een toepassing hiervan is fanfiction: verhalen die verder bouwen op het originele werk van een auteur. Het internet heeft zowel het organiseren van fandoms als het maken en verspreiden van fanfiction veel makkelijker gemaakt. Toch was het in de beginjaren van het internet helemaal not done om fanfiction te maken, en dreigden meerdere auteurs met juridische maatregelen als ze dit soort afgeleide werken zouden vinden. Zoals iedereen ondertussen wel geleerd heeft kun je het internet echter absoluut niet tegenhouden.
Toch heeft de normalisering van fanfiction over de jaren heen ook wat artistieke duwtjes gekregen. Eén van de meest opvallende stemmen in dat debat was J.K. Rowling, die openlijk toestemming gaf aan haar fans om met haar Harry Potterboeken aan de slag te gaan. De vraag wie ondertussen 'Harry Potter' bezit is echter nog moeilijker geworden door een paar recente ontwikkelingen. Rowling is onder vuur gekomen, aangezien zij de gewoonte heeft om zeer uitgebreid te antwoorden op vragen over haar boekenreeks op Twitter. Zij wil die vragen uit een positie van autoriteit beantwoorden. Met deze tweets lijkt ze echter te impliceren dat de Harry Potterboeken uiteindelijk haar bezit zijn, terwijl ze anderzijds haar fans de volledig vrijheid heeft gegeven om hun eigen variaties op haar verhaal te maken.
Sherlock from your Homes
Een hele hoop verhalen vertrouwen op plot twists: een literair trucje om fris te blijven. Een plot twist is een onverwachte gebeurtenis in een verhaal, die de rest van het verhaal plots in een nieuw perspectief plaatst. Voorbeelden hiervan zijn 'Black Mirror', 'Game of Thrones' en 'Westworld'. De meeste kijkers of lezers zijn dol op deze onverwachte wendingen, aangezien ze zo het gevoel hebben dat het verhaal alle kanten op kan. Sommige online fora zijn ook verzot op plot twists. Mensen organiseren zich hierop om samen afleveringen en films te bespreken en op zoek te gaan naar aanwijzingen van plot twists die nog in het verschiet liggen. Voor (film)series is dit normaal zeer goed, omdat dit gratis reclame is voor hun product. Maar wat gebeurt er als ze de afloop van je verhaal correct voorspellen?
Dit viel voor in de twee HBO-series 'Game of Thrones' en 'Westworld'. In beide series waren fans erin geslaagd om puur op basis van een hoop clues het einde van de reeks grotendeels te raden. De dilemma's waarvoor de schrijvers van die series kwamen te staan, schetsen mooi de problematische relatie tussen kunstenaars en de verwachtingen van de kunstconsumenten. In een wereld waarin het niet helemaal duidelijk is wie kunstwerken bezit en de kunstconsumenten hun mening via het internet zeer duidelijk kunnen laten horen, is het onduidelijk wat de kunstenaar met die mening moet doen.
Zo lijken er vandaag de dag twee tegengestelde reacties te bestaan. Enerzijds is er 'fan service', het fenomeen waarbij de makers zich zo veel mogelijk aanpassen aan de wens van de consument. Een goed voorbeeld hiervan is 'Game of Thrones', waarin fan favourites na een paar seizoenen onsterfelijk werden. Een andere, omgekeerde reactie is om (al dan niet opzettelijk) het omgekeerde te doen van wat fans verwachten. Een voorbeeld hiervan is de laatste Star Warsfilm, 'The Last Jedi', waar de regisseur zich bewust heeft afgezet tegen de verwachtingen van kijkers.
F(r)ictie
De meeste grote kunstliefhebbers zullen in het bovenste voorbeeld waarschijnlijk 'The Last Jedi' toejuichen om tegen de wil van de consument in een origineel werk te maken. Maar uit de reactie op 'The Last Jedi' blijkt een laatste problematische aspect van ons hedendaags entertainment. Het internet heeft de afstand tussen kunstenaar en kunstconsument verkleind, waardoor de grenzen tussen fictie en realiteit soms wat vervagen. De fanbase van Star Wars, die 'The Last Jedi' niet zo leuk vond, heeft meerdere doodsbedreigingen gestuurd naar de regisseur. Eén van de actrices, Kelly Marie Tran, werd zodanig bedreigd en online gepest dat ze al haar social mediaprofielen moest verwijderen. Een ander voorbeeld zijn de fans van 'Game of Thrones', die het laatste seizoen zo slecht vonden dat ze een petitie startten om het opnieuw te laten maken.
We kunnen dus besluiten dat door het internet fans beter georganiseerd zijn en hun favoriete werken vaker 'opeisen'. Wat deze evolutie concreet zal betekenen voor het soort entertainment dat gemaakt wordt, is een vraag voor de toekomst. Het is evenwel duidelijk dat ook deze medaille twee kanten zal hebben.
Reactie toevoegen