We houden allemaal van smartphones, internet en Candy Crush. Zeker aangezien die laatste twee gratis zijn. Maar is dat wel terecht? Verkopen wij onszelf niet aan internetgiganten? Is dat wel ethisch? Filosoof Hans Schnitzler, expert terzake, verlicht ons.
Filosoof Hans Schnitzler denkt professioneel na over de ethiek achter al die technologische apparatuur, die ons moderne leven stilaan toch wat begint te bepalen. Zijn filosofie is dan ook een ‘kritische filosofie’ die zoekt naar de belangen, machtsstructuren en ideologieën die aan de basis liggen van moderne technologie. Zo kijkt hij naar de keuzes in ontwerp en functionaliteit, die onze ‘technotoop’ schapen, maar ook hoe wij die keuzes, vaak zomaar, aanvaarden. Dit doet hij door te duiken in het leven van de Steve Jobsen van deze wereld via biografieën en reportages. Daarnaast is hij niet bang van wat activisme, want er staat volgens hem bijzonder veel op het spel.
Vriend van verdwenen wijsheid
Wat kan zo’n professioneel filosoof ons leren over ons eigen digitaal gebruik? Heel veel, zo blijkt. Zo weet hij bijvoorbeeld te zeggen dat het digitale zeer veel nuance weghaalt: “Je zit eigenlijk in je eigen ‘filterbubbel’. Je volgt mensen die het met je eens zijn en ook programma’s zoals Siri en Alexa zullen je nooit tegenspreken. Daarnaast maken digitale algoritmes een profiel op basis van je voorkeuren, waardoor ze je nóg eens dingen aanraden die je zeer waarschijnlijk leuk of aangenaam gaat vinden. Zo gaat er natuurlijk een heleboel discussie verloren,” aldus Schnitzler.
"Het probleem zit niet zozeer in de technologieën zelf, maar in ons onvermogen om er maatschappelijke eisen aan te stellen."
Zo is ‘de waarheid’ volgens hem, en anderen zoals Yuval Noah Harari, ook een product geworden. De verdienmodellen achter bovengenoemde algoritmen zorgen ervoor dat hetgeen wat het meeste clicks genereert en vaak ook het meest spectaculair is, ‘waar’ wordt. Hieraan dankt ook bijvoorbeeld fake news zijn oorsprong. Schnitzler benadrukt dan ook dat het probleem niet de technologie zélf is, maar de verdienmodellen die erachter liggen.
Sterke reuzen, luie muizen
Op de vraag of het digitale privacyverhaal nog naar de gewone mens gaat, nu bijvoorbeeld in de VS Net Neutrality misschien zal sneuvelen, antwoordt hij steevast dat de mens niet genoeg te zeggen heeft. Al zit het probleem ook bij onszelf: “Mensen blijven Google gebruiken om ons bestaan zo gemakkelijk en frictieloos mogelijk te maken. Dat zijn ook echt de waarden van Silicon Valley.” Volgens hem zit er een nihilistische tendens in ons, die misschien wel terug te vinden is in het nihilistische maxime dat bewustzijn een ziekte is. We worden niet graag herinnerd aan ons eigen falen, dus is het wel heel makkelijk om een machine alles voor ons te laten doen.
"Met de ja-knikkende apps gaat er natuurlijk een heleboel discussie verloren"
Als gebruiker van digitale platformen krijg je op bijna elke website de vraag of je cookies accepteert. Moet dat? Wat als je helemaal geen honger hebt? Wat zijn nu de reële gevolgen als je toezegt dat websites jouw data beheren? Wel, volgens hem is het doel van deze industrie het in kaart brengen van ons gedrag. Dankzij die data kunnen zulke bedrijven ons gedrag beginnen voorspellen, en ten slotte dus ook beïnvloeden. “We worden meer en meer de speelbal van technologiereuzen.”
Digitale romances
Toen het gesprek al de volle 25 minuten bezig was, was de tijd gekomen om ieders prangende vraag te beantwoorden. “Neen, ik zit niet op Tinder! Maar mocht ik niet getrouwd zijn, zou ik het misschien wel eens durven uitproberen. Ik denk dat het zeker een meerwaarde kan zijn voor mensen die het druk hebben met werk, waardoor Tinder of andere datingsites een handig hulpmiddel kunnen zijn.” Dankzij de matches is de kans op afwijzing ook kleiner volgens de CEO van Tinder. “Hier zien we weer dat verlangen naar gemak, naar frictieloosheid. Verder moeten we ook stilstaan bij de eventuele impact op ons empathisch vermogen. Dat swipen heeft wel iets oppervlakkigs, misschien zelfs pervers. Je kan het evengoed vergelijken met een vleeskeuring. Welk effect heeft dat dan op iemand na jarenlang Tinderen?”
Gebruik bescherming!
Iemand die al twee boeken heeft geschreven over de uitdagingen van het digitale leven, en die nu zelfs bezig is aan een derde boek (exclusief nieuwtje vers in uw Schamper!) kent uiteraard veel tips and tricks om ethisch ‘correct’ om te gaan met technologie. Het eerste wat hij aanraadt is om eens een digitale detox te proberen. Dat houdt in dat je een aantal dagen al je digitale apparaten afzweert. Daaruit kan je een conclusie trekken voor jezelf over wat een afwezigheid van al die technologie nu met je doet. Daarnaast bestaan er enkele alternatieven voor de huidige populaire media. Signal is een van de veiligere varianten van WhatsApp en bij zoekmachine DuckDuckGo houdt men niets van jouw data bij in tegenstelling tot Google. Zo zie je maar dat het zonder al te veel moeite anders kan. Ten slotte bestaat er de Nederlandse digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom. Zij strijden voor online privacy en onze digitale rechten. Op hun website kan je tips vinden om jezelf online te beschermen.
"Een instelling als een universiteit, die samenwerkt met Google omdat dat gratis is, verkoopt de ziel van zijn studenten"
Aan alle onderwijsinstituten wou Schnitzler nog een goede raad meegeven. Hij vindt het niet kunnen dat scholen nog steeds werken met platforms zoals Google Scholar en Facebookgroepen. “Een onderwijsomgeving moet veilig zijn. Die moet leerlingen beschermen en hen de mogelijkheid geven om te leren en fouten te maken. Dan is het onverstaanbaar dat je als instelling gaat werken met een bedrijf als Google omdat het gratis is. Je verkoopt dan als het ware de ziel van je studenten.”
Als laatste uitsmijter wordt de essentie van zijn discours samengevat. “Het probleem zit niet zozeer in de technologieën zelf, maar in ons onvermogen om er maatschappelijke eisen aan te stellen.”
Reactie toevoegen