We konden mei '18 niet zomaar laten passeren zonder een artikel te wijden aan de vijftigste verjaardag van de studentenrevolte van mei '68. Soixant-huitard Kris Merckx, medeoprichter van Geneeskunde voor het Volk en provincieraadslid voor PVDA Antwerpen, wilde antwoorden op onze prangende vragen.
"We zijn hier in '79 vanuit onze ideologie komen wonen en leven onder de gewone werkende mensen", legt Merckx ons uit wanneer hij ons binnenlaat in zijn woning, pal in het midden van een sociale woonwijk. "Om Geneeskunde voor het Volk en de partij op te bouwen gaven wij een groot deel van ons loon af, waardoor wij hiervoor in aanmerking kwamen." Terwijl hij de rest van zijn soep opdrinkt - wij waren te vroeg, hij was te laat - begint hij honderduit te vertellen. Over zijn leven, zijn idealen en de woelige periode mei '68.
We shall overcome
In 1968 brak er in Parijs een grote studentenopstand uit, die zich snel verspreidde over heel Frankrijk en resulteerde in een algemene staking in mei '68. De revoltes bleven niet beperkt tot Frankrijk. Zo zien we bijvoorbeeld ook grote opstoten in de Verenigde Staten en in België. Hoewel de beweging Gent pas in maart '69 bereikte, zorgde ze in Leuven en Brussel voor de splitsingen van de Katholieke Universiteit Leuven en van de Vrije Universiteit Brussel. Merckx was 23 ten tijde van de beruchte studentenprotesten. De geneeskundestudent was opeenvolgend praeses van Medica, de Leuvense tegenhanger van de Vlaamse Geneeskundige Kring, en het Leuvense Faculteitenkonvent. Hoewel hij in zijn boek 'Dokter van het Volk' schrijft dat hij aanvankelijk wantrouwig was over het revolutionaire karakter van de protesten, scharen we Merckx onder de spilfiguren van mei '68.
"Mensen werden kritisch over het kapitalisme en de V.S."
"Mei '68 was een beweging die al volop aan het groeien was sinds 1962. De hoofdfactor was de oorlog in Vietnam", aldus Merckx. "Dit ging de studenten natuurlijk sterk aan, gezien de verplichte inlijving in het leger via loting. Ook in België werden we geïnformeerd over de VS, het zogezegd grootste democratische land, dat op meer dan 14.000 kilometer van de eigen grenzen een wreedaardige oorlog voerde tegen een volk en een land waar ze niets mee te maken hadden. Dat zorgde ervoor dat veel mensen kritisch werden over het kapitalisme en de VS, haar eerste bolwerk. Die linkse ideeën hebben de inhoud van mei '68 bepaald."
"Leuven is geworden hoe het is dankzij de Studentenvakbeweging"
Wanneer we hem vragen of hij dacht dat alle studenten die mee protesteerden, ook daadwerkelijk op de hoogte waren van deze linkse, anti-kapitalistische idealen, benadrukt Merckx het belang van de trekkers van de beweging. "Een sleutelelement is altijd hoe groot en hoe sterk de kern van de beweging is qua ideologische, politieke en wetenschappelijke onderbouwing. Als Leuven geworden is wat het is, dan is dat dankzij de Studentenvakbeweging waar vooral Ludo Martens, Paul Goossens, Walter De Bock en Herwig Lerouge aan gewerkt hebben."
Moeder, waarom zijn wij katholiek?
Vlaanderen kende twee jaar voor mei '68 ook al een revolte in '66. Aanleiding was de eis van het Vlaamse universiteitsbestuur voor een autonome Nederlandstalige Katholieke Universiteit Leuven. De raad van bestuur van de universiteit bestond destijds uit bisschoppen, die niet tegemoet wilden komen aan deze Vlaamse eis. Hierdoor kregen de protesten van '66 en '68 al snel een antiklerikaal karakter. "De bisschoppen vaardigden bevelschriften uit in een stijl die vloekte met de nieuwe tijdsgeest. Die teksten eindigden met: 'Wij hopen dat u onze verordening allemaal zult aanvaarden, zoals van u verwacht wordt en dat de Heilige Geest u verlicht'. We hebben ons gekeerd tegen die autoriteit en dominantie van de bisschoppen, en werden hierin ook gesteund door progressieve priesters binnen de universitaire parochie.
"We werden gesteund door de progressieve priesters binnen de universitaire parochie"
"De meeste studenten in de jaren 60 kwamen van plattelandsstreken, waren vaak de eerste van hun familie die gingen studeren en hadden een katholieke achtergrond. Het was vooral in de steden dat er toen een sterke socialistische beweging was, maar ook die werd bekampt door de Kerk", klinkt het bij Merckx, die zelf uit een katholiek nest kwam. Hij claimt agnost te zijn geworden nog voor hij links werd, maar volgens hem betekent dit niet dat er binnen het marxisme geen plaats is voor geloof. "Veel mensen pikken positieve punten op in hun religie, bijvoorbeeld naastenliefde. Dat geeft een basis om in een links, marxistisch kader diezelfde zaken ook na te streven op een structurele manier, naast de individuele inzet. Ook in mei '68 vonden veel studenten in hun authentiek kerkelijke achtergrond de motivatie om zich voor de verbetering van de maatschappij in te zetten."
Hoofddoek als protest
"Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 zijn wij de vierde partij geworden met 8 procent van de stemmen. Dit hebben wij voor een belangrijk deel te danken aan mensen met een moslimachtergrond die voor ons gestemd hebben", antwoordt Merckx wanneer we hem vragen of de PVDA voet aan wal zal krijgen bij moslimgemeenschappen. "Zij stemmen voor ons omdat wij bijvoorbeeld de enigen waren die de afschaffing van het hoofddoekenverbod verdedigden. Er moet vrijheid zijn om een hoofddoek te dragen én om die niet te dragen. In Antwerpen heeft bijna 50 procent van de bevolking allochtone roots, je zit dus met een steeds belangrijker deel dat door zo'n verbod getroffen wordt." Merckx erkent dat er onder de moslims die op PVDA stemmen ook reactionairen zitten die tegen het socialisme zijn, maar dat die mensen wel de PVDA steunen omdat ze weten wat die partij doet tegen racisme. "Die mensen staan achter ons omdat ze weten dat wij hun vrijheid van godsdienst aanvaarden en respecteren. Wij gaan als enigen consequent in tegen discriminatie, ook al kost dit ons soms stemmen bij kiezers van autochtone origine."
"Wij zijn tegen het hoofddoekenverbod, ook al kost dit ons stemmen bij kiezers van autochtone origine"
Merckx is ervan overtuigd dat veel vrouwen van allochtone origine een hoofddoek willen dragen. "Dat is zelfs niet altijd in de eerste plaats om religieuze redenen. Sommigen doen dit om zich af te zetten tegen een klimaat dat hen niet als volwaardig burger wil aanvaarden." Hij vertelt het verhaal van zijn Marokkaanse buurvrouw, die zorgkundige is. Zij is op haar veertigste, toen het Vlaams Blok hoge toppen scheerde, een hoofddoek beginnen dragen. "Daarnaast is het belangrijk dat wij begrip hebben voor deze keuze, omdat we anders een deel van de arbeidsmarkt voor die vrouwen afsluiten, wat hun emancipatie niet ten goede komt."
"In alle godsdiensten heb je achterlijke elementen"
"In alle godsdiensten heb je reactionaire, onwetenschappelijke, achterlijke elementen, dit steunen wij uiteraard niet. Maar het is aan de mensen zelf om zich daarvan te bevrijden", besluit Merckx.
Rechtse recuperatie
Bart De Wever noemde Leuven Vlaams en mei '68 de wortels van het succes dat de N-VA tegenwoordig kent. Merckx verwijst naar de reactie van journalist Paul Goossens, studentenleider tijdens mei '68, op deze "schandelijke recuperatie". "De essentie van mei '68 is dat een hele groep jongeren in opstand kwam, zich keerde tegen autoriteit die nergens op steunde en een radicale emancipatiebeweging ontwikkelde. Heel die beweging is geëvolueerd naar radicale, democratische, progressieve en dikwijls linkse standpunten gericht tegen imperialisme en kapitalisme."
"De slogan 'Walen buiten' werd in '68 expliciet verworpen"
"De N-VA heeft een hekel aan die emancipatorische, democratische, linkse ideeën. Zij proberen nu de strijd in Leuven voor te stellen als een louter Vlaamse strijd", vertelt Merckx. "Leuven Vlaams is inderdaad de trigger geweest, maar vanaf de eerste dag, zelfs in '66 al, lag de klemtoon meer op het antiklerikale en -autoritaire. De hoofdslogan 'Leuven Vlaams' werd bijgestaan door slogans tegen de bisschoppen en de rijkswacht, die vanaf de eerste avond voor een matrakkensabat gezorgd hadden. De slogan 'Walen Buiten' werd in '68 zelfs expliciet verworpen." De soixante-huitards wilden hun eis op een democratische manier ingevuld zien: een democratische universiteit in dienst van het volk, en dus ook ingeplant in nabijheid van die bevolking. "Door de Franstalige universiteit in Leuven werd het elitaire karakter van het onderwijs versterkt."
Fouten uit het verleden
"Wij hebben ons in de jaren 60 gericht op het marxisme omdat we zagen dat de analyses die Marx maakte van de modus operandi van het kapitalisme gegrond waren. Na de financiële crisis in 2008 zijn er zelfs liberalen die geld verloren hadden naar ons gekomen om ons gelijk te geven: door de jacht naar maximale winst zet het systeem verworvendheden op het spel." Merckx vertelt dat ze zich niet konden vinden in het marxisme zoals dat toegepast werd in de Sovjet-Unie. "We voelden ons meer aangetrokken tot het marxisme van de Chinese Communistische Partij. De eerste beelden van de culturele revolutie spraken ons aan. Hoe dat achteraf ontspoord is, is een ander verhaal. Wij hebben sommige zaken verdedigd die we niet hadden moeten verdedigen."
"Van de zwarte bladzijden in de geschiedenis van het communisme hadden we sneller afstand moeten nemen"
We vragen Merckx of dit ervoor gezorgd heeft dat de communisten in België aan geloofwaardigheid hebben moeten inboeten. "Wij hebben hier lessen uit geleerd en dat heeft ons zeker schade berokkend. Je kan niet zomaar blauwdrukken uit het buitenland overnemen en toepassen. Ook in onze manier van werken waren er intrinsiek een paar fouten. Van die zwarte bladzijden in de geschiedenis van de communistische beweging hadden we uitdrukkelijker en sneller afstand moeten nemen.
De erfenis
Verrassend genoeg raadt Merckx ons aan om de speech van Bart De Wever op de viering van '50 jaar Leuven Vlaams' te bekijken. "Hij noemt mei '68 een explosie van hedonistisch verlangen, van hyperindividualisme en van nihilisme. De betekenis van ideeën en ideologie toets je af aan de daden die die mensen gesteld hebben." Merckx zegt dat de soixante-huitards de ideologie in grote lijnen trouw zijn gebleven. "Ik heb mijn carrière als assistent Inwendige Ziekten stopgezet om Geneeskunde voor het Volk op te richten. Veel andere mensen hebben Advocaten voor het Volk opgericht. Andere studenten zijn na hun afstuderen gaan werken in de fabrieken en zijn actief geworden in de vakbonden." Hij verwijst naar de vader van PVDA-politicus Raoul Hedebouw, die afgestudeerd is als psycholoog maar als staalarbeider in Wallonië is gaan werken.
"De Verlichting kan nu gebruikt worden als argument tegen de moslim om de hoek"
"Onze politieke kamerleden hebben een heel bescheiden loon. Kan je dat nu hedonisme of individualisme noemen? Die reactionairen hebben een haat tegen alles wat de ideeën van gelijkheid en sociale rechtvaardigheid naar voren schuift. De Wever beroept zich op de 18de-eeuwse Britse filosoof Edmund Burke, een geweldige vijand van de Franse Revolutie en van de ideeën van de Verlichting. De Verlichting, zeker bij bijvoorbeeld Rousseau, hield ook het gelijkheidsbeginsel in. Ten gronde zijn reactionairen tegen de Verlichting, maar omdat het nu gebruikt kan worden als argument tegen de moslim om de hoek, zijn ze plots aanhangers ervan geworden. Dat is een vernauwd en verminkt verlichtingsdenken: het essentiële punt van gelijkheid nastreven blijven ze bevechten."
"Links heeft zijn eigenheid verraden"
Ook de klassieke socialistische partijen worden niet gespaard van kritiek. "Heel wat toplui van de PS en de sp.a waren en zijn kaviaarsocialisten. Veel mensen hebben zich afgekeerd van die sociaal-democratie omdat de sociaal-democratie het echte linkse, sociale programma verlaten heeft. Het links dat als slecht wordt gezien is het links dat zijn eigenheid verraden heeft."
De grote revolutie
"De maatschappij zal niet ten gronde veranderen door verkiezingen alleen. De strijd die wij geleverd hebben, zelfs al waren we niet parlementair vertegenwoordigd, heeft resultaten opgeleverd", zo verwijst Merckx naar de erfenis van mei '68 in zijn ogen. "De grote maatschappelijke verandering is er nog niet gekomen, maar ik denk dat de cocktail nu gevormd is voor een echt grote radicale strijdbeweging, en niet in mindere mate dan in de jaren 60."
"Enkele maanden voor de meirevolte schreef een studentencorrespondent dat studenten niet geïnteresseerd zijn in eigen universitaire problemen"
Merckx ontkent dat studenten apathisch zijn en zegt dat ook zij nog steeds een belangrijke rol kunnen spelen. "In de jaren 60 schreef een studentencorrespondent dat de hedendaagse student zich enkel interesseert in meisjes, op café gaan, biljart spelen en boel maken met elkaar en dat de grote massa niet geïnteresseerd is in eigen universitaire problemen. Dit was enkele maanden voor de grote meirevolte. Studenten komen in actie wanneer hun belangen aangetast worden. Een grote factor in de toekomst zal het milieu zijn. Daar zal iedereen, ook wie nu rechts denkt, op een acute manier mee geconfronteerd worden."
Reacties
(Geen onderwerp)
Reactie toevoegen