41 jaar en een resem abstracte schilderijen later stelt Gerhard Richter zijn oeuvre voor een tweede keer in België tentoon. Binnen het veelzijdige, maar coherente geheel van zijn kunst mocht het S.M.A.K. zijn acht recentste werken onthullen.
Die onthulling groeide uit tot een succesverhaal. In vergelijking met de opkomst voor andere tentoonstellingen in het museum, is die voor Richter opvallend talrijk: bezoekerscijfers lopen op tot 2125 mensen op een zondag, een opmerkelijk aantal waarvan jongeren en studenten een al even opvallend deel uitmaken. Waarom is hij zo populair?
Innovatieve Ossi
De inmiddels 85-jarige Richter werd geboren in Dresden, een stad in het toenmalige Oost-Duitsland. Na zijn studies verhuisde hij naar het westelijke landsdeel, waar zijn twijfel over de effectiviteit van iconische beelden ontstond en zijn zoektocht naar een nieuwe Europese schilderkunst begon. Concreet jaagde hij het doel na om een innovatieve kunstvorm te verspreiden die een antwoord zou bieden op de Amerikaanse pop art en het hoogtepunt van de informele kunst in de jaren '50. En die vorm heeft hij gecreëerd door in zijn werken steeds het spanningsveld tussen figuratieve en abstracte kunst op te zoeken. Zo stelt Richter al sinds het begin van zijn carrière zijn discipline in vraag, wat verklaart waarom hij weleens de naoorlogse hernieuwer van de schilderkunst wordt genoemd.
Van vertroebelde grijstinten
De keuze voor de titel ‘Over Schilderen’ is dan ook niet arbitrair. Door het voortdurende spel tussen abstractie en figuratie, vormt de eerste zaal al meteen een reflectie op de schilderkunst. De afbeeldingen van banale voorwerpen uit onze dagelijkse leefomgeving, die teruggaan op zijn beginperiode als kunstenaar, zijn fotografisch maar onscherp, en worden zo van de werkelijkheid losgemaakt. Gordijnen, ramen en stoelen zijn waziger dan ze op het eerste gezicht lijken. Richter ondermijnt de scherpte die eigen is aan fotografie en zet zo de onzekerheid van de concrete werkelijkheid in de verf.
In dezelfde ruimte slaagt hij erin om de toeschouwer heen en weer te laten lopen tussen gelijkaardige schilderijen. De grijskleurige werken ‘Doorgang’ en ‘Twee grijstinten naast elkaar’ zien er bijvoorbeeld bijna hetzelfde uit, maar beelden respectievelijk de sluitende deuren van een lift en twee langwerpige verticale rechthoeken af. Richter heeft voor beide werken grijs gebruikt, een kleur die hij steevast associeert met de afwezigheid van betekenis en van de precieze waarheid. Doordat ze naast elkaar ophangen, wordt de bezoeker gedwongen om na te denken over de manier waarop hij of zij de werkelijkheid waarneemt en indeelt.
Te midden van de schilderijen is een glaswerk geklemd tussen de vloer en het plafond. ‘4 Ruiten’ is de eerste glassculptuur die Richter ooit gemaakt heeft en verandert naargelang het standpunt van de bezoeker voortdurend het beeld van zichzelf en de andere werken in de zaal. Naast de perspectiefverschuiving staat het werk ook garant voor zelfconfrontatie. Richter beschouwt het glas immers als een soort koud ‘niets’, een leegte waarin enkel ons spiegelbeeld verschijnt wanneer we een afbeelding hadden verwacht. En óf dat soms confronterend kan zijn.
Tot geboetseerde kleuren
Ook in de tweede zaal staat een glazen constructie centraal: ‘7 Ruiten (Kaartenhuis)’, een sculptuur die als het ware elk moment in elkaar kan vallen. Evenwel roept de ruimte een volledig ander gevoel op. Grijze tinten en wazen moeten ruimen voor de acht kleurrijke en nooit eerder vertoonde abstracte schilderijen die bij het binnenwandelen op de bezoeker worden afgevuurd. Op het eerste gezicht doet de collectie denken aan het abstract expressionisme van Jackson Pollock, van naderbij blijkt ze echter uniek door het reliëf dat de werken vertonen. Richter heeft ze als het ware geboetseerd: door laag over laag te schilderen en vervolgens met verfborstels en messen over de kleuren te schrapen en te glijden, heeft hij de onderlagen blootgelegd.
De acht abstracte schilderijen staan in sterk contrast met zijn ‘Strip Paintings’ op de volgende muur, een samenstelling van digitaal herberekende en geprinte fragmenten van een vroeger schilderij. In tegenstelling tot de met de hand gemaakte abstracte werken, stelt het niet meer voor dan een harmonieus ogende, digitale index waarmee de kunstenaar een blik werpt op de virtuele maatschappij die de actuele kunstvormen steeds meer domineert.
Kortom, Richters ‘Over Schilderen’ biedt de toeschouwer een continue zoektocht naar de dialogen die de werken met elkaar lijken aan te gaan. Door die interactie vormt zijn erg veelzijdige oeuvre toch een coherent geheel waar de toeschouwer langer dan gemiddeld oog voor heeft.
Reactie toevoegen