"Ik ben als een vrij mens in het rectoraat gestapt en ik ga er als een vrij mens uit"

Anne De Paepe trad in 2013 aan als eerste vrouwelijke rector van de UGent. Hoe kijkt ze terug op haar mandaat?

"Haar" studenten

"Ik vond het echt een eer om rector te mogen zijn", zo valt rector Anne De Paepe met de deur in huis wanneer ze ons voor een laatste keer verwelkomt in haar kantoor in het rectoraat. "Het is een enorm boeiende, interessante en leerzame periode geweest. Een periode waarin ik ook ontdekt heb hoe graag ik eigenlijk met jonge mensen werk." De Paepe blikt met een warm gevoel terug op de samenwerking en interacties met haar studenten: "Ik vind dat we een prachtige populatie jonge mensen hebben aan de UGent die hier een unieke rol spelen. Onze universiteit geeft studenten een positie waarbij ze echt het verschil kunnen maken en mee deel zijn van het verhaal. Het is een mooie wisselwerking. De universiteit is voor, maar ook van de studenten. De onbevangenheid, eerlijkheid en inbreng van jonge mensen is een bijzonder belangrijke waarde."

"De universiteit is voor, maar ook van de studenten"

Voor De Paepe draait het aan de universiteit niet enkel om studeren: "Er zijn zo veel kansen die je tijdens je studentenjaren krijgt, allemaal activiteiten die je als student kan doen en waar je zo veel uit kan leren. Ik ben ervan overtuigd dat dat minstens zo belangrijk is. Ik hoop dat alle studenten het juiste evenwicht vinden om de kansen die ze krijgen te grijpen en te kiezen wat ze graag doen. Ze hebben goede voorbeelden aan hun voorgangers: het studentenleven aan de UGent is exemplarisch."

Een complexe UGent

Gedurende de afgelopen vier jaren heeft De Paepe heel veel geleerd. Een bijzondere vermelding gaat naar de complexiteit van de instelling, die ze pas volledig heeft leren kennen toen ze rector werd. "De UGent is een prachtige organisatie en ik ben soms verwonderd dat alles functioneert, als je weet hoe complex het radarwerk is", zegt ze. "Dat is omdat de basis zeer stevig is." Haar beeld van de totstandkoming van grote beslissingen is hierdoor bijgestuurd. In het (inter)universitaire landschap moet met veel evenwichten rekening gehouden worden, waaronder ook de rol van de overheid. "Je moet voor je universiteit staan, maar op zo'n manier dat je anderen niet schoffeert en respect hebt voor verschillende partijen."

"We moeten waakzaam zijn voor de politisering aan de universiteit"

"Waar ik verwonderd over ben, en dan spreek ik specifiek over onze universiteit, is dat ik toch het gevoel heb dat de politisering bij ons als enige echt publieke universiteit in Vlaanderen nog sterk aanwezig is. Misschien zelfs sterker dan vroeger", bemerkt De Paepe. "We moeten daar zeer waakzaam voor zijn. Dit mag zeker niet toenemen en daar ben ik wel wat bezorgd over."

Macht en vrijheid

Een aftredende rector heeft natuurlijk advies voor haar opvolgers. Naast heel wat praktische tips wilde De Paepe nog wat kwijt over de stijl die een rector volgens haar moet aannemen tijdens zijn of haar mandaat. Luisterbereidheid staat voor De Paepe hoog op het lijstje. "Echt luisteren, niet alleen horen", verduidelijkt ze. "Je moet proberen besluiten en meningen te baseren op een onderbouwd verhaal dat van meerdere kanten komt. Dit lijkt evident, maar als rector heb je een heel druk schema en je moet hier bewust tijd voor maken. Ik vond het belangrijk om verhalen uit eerste hand te horen en er kwamen dan ook veel mensen op gesprek bij mij."

"Je moet je nooit vastklampen aan een functie of een positie"

Daarnaast waarschuwt De Paepe voor de lokroep van de macht. "Raak niet verslaafd aan de macht. Laat machtswellust niet je raadgever worden. Een rector moet altijd onthecht blijven, dit is immers een tijdelijke functie. Wees je daar bewust van en ga er met de nodige relativeringszin mee om. Je moet je nooit vastklampen aan een functie of een bepaalde positie." Hierbij wil De Paepe echter ook benadrukken dat de macht van de rector aan de UGent goed omkaderd is door decretale bepalingen. "Ik denk dat men soms overschat wat de impact of beslissingskracht van een rector is in bepaalde processen binnen de universiteit", verduidelijkt ze. "Een rector moet ten dienste staan van de universiteit en is hier niet om een machtsspel te spelen."

"Men probeert je beslissingen in een bepaalde richting te duwen"

"Probeer ook altijd vrij te zijn en je niet te laten beïnvloeden", geeft ze haar opvolger ten slotte mee. "Het is onvermijdelijk dat men zal proberen je beslissingen in een bepaalde richting te duwen. Probeer daar los van te staan en in alle vrijheid beslissingen te nemen. Ik ben als een vrij mens in het rectoraat gestapt en ik ga er als een vrij mens uit."

She4She

De Paepe werd verkozen tijdens verkiezingen die hervormd waren door een ingrijpende decreetswijziging in 2012. In dit decreet probeerde men onder andere de gendergelijkheid te bevorderen door genderquota in te voeren. De Paepe onderschrijft nog steeds het nut van dat decreet. "De UGent was op dat moment de meest vrouwonvriendelijke universiteit. De bedoeling van het decreet was zeer goed, maar er zaten een aantal kinderziekten in die we de afgelopen vier jaren hebben uitgezweet. We weten nu wat werkt en wat niet en moeten dit ook durven zeggen. Ik denk dat iedereen ermee akkoord gaat dat er een aantal zaken aan overdenking toe zijn." Desondanks draagt De Paepe de titel van eerste vrouwelijke rector voor de rest van haar leven met trots: "Om een pionier te zijn moet je hindernissen en vooroordelen overwinnen. In het begin vond ik de aandacht daarvoor aberant, maar ik weet nu dat het allesbehalve evident was."

"De UGent was de meest vrouwonvriendelijke universiteit"

Ze beweert zelf nooit persoonlijk geconfronteerd te zijn met seksisme. "Ik heb het daar met mijn collega-rector van de VUB (Caroline Pauwels van de Vrije Universiteit Brussel, red.) over gehad. Zij zegt ook dat ze er niet persoonlijk mee geconfronteerd werd. Ik denk wel dat we ons er niet altijd bewust van zijn geweest", zegt De Paepe. "In onze generatie hebben we wellicht dingen aanvaard die achteraf gezien niet normaal waren en die we nu met een heel andere bril zouden bekijken. Ik heb me dat niet altijd gerealiseerd, maar mijn bewustwording daarrond is enorm aangescherpt op het moment dat ik op het rectoraat ben gekomen. Ik besef dat het iets is dat we niet kunnen negeren."

"Het verhaal over het grensoverschrijdende gedrag strookte niet volledig met de realiteit"

Naast de vele mooie momenten van de afgelopen jaren noemt De Paepe de mediahetze rond het grensoverschrijdende gedrag het dieptepunt van haar mandaat. "We zijn in beeld gekomen met een vertekend verhaal dat niet volledig strookte met de realiteit. Het negatieve sfeerbeeld dat toen werd gecreëerd, vond ik overroepen", legt ze uit. "Maar uiteraard hebben we het probleem waar nodig aangepakt. Ik durf echt wel zeggen dat er door die aanpak een bewustwording en cultuuromslag is gekomen, en ik ben blij dat ik die op de kaart heb gezet. Het is niet altijd gemakkelijk geweest en ik heb niet onmiddellijk de nodige steun gekregen. Ik heb echt een beetje een kruistocht moeten voeren om de realiteit van die problematiek als universiteit onder ogen te durven zien."

De balans

Een retrospectie van haar vier jaren als rector zou niet compleet zijn zonder de grootste verwezenlijkingen onder haar mandaat. De Paepe verwijst ten eerste naar het nieuwe onderwijskwaliteitszorgsysteem dat volgens haar bijzonder goed is geïmplementeerd. Dit systeem werd onlangs ook geprezen op de instellingsreview van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Ook de studentenparticipatie aan de UGent werd op deze instellingsreview gelauwerd. "Ik ben blij in het rapport te lezen dat een externe organisatie onze studentenparticipatie heeft opgepikt omdat dat juist een van de waarden is die we in onze universiteit hoog in het vaandel dragen." De Paepe haalt ook de verwezenlijkingen rond studentenoriëntering aan. "De SIMON-test (een zelfevaluatie-instrument ontwikkeld door de UGent dat studenten helpt bij het maken van een studiekeuze, red.) is opgepikt als zijnde iets dat breed geïmplementeerd moet worden in alle opleidingen. Het is ook overgenomen door andere universiteiten. Ik ben blij met ons oriënteringsproces en de begeleiding die eraan gekoppeld is." 

"Onderwijsvernieuwing moet men samen met de studenten doen"

Ze vermeldt ook de 'Innoversity Challenge', waar studenten zelf de kans hebben gekregen om het onderwijs van morgen vorm te geven. "Er zijn daar fantastische voorstellen uit gekomen die tot mijn grote vreugde verder uitgerold worden", zegt De Paepe trots. "Onderwijsvernieuwing moet men samen met de studenten doen. Jonge mensen hebben creatieve en innovatieve ideeën en we zouden een fout maken door ze niet mee te nemen."

"Mensen moeten over de muurtjes kijken"

"We hebben de afgelopen jaren ook sterk ingezet op het stimuleren van interdisciplinair, interfacultair en multidisciplinair onderzoek", somt De Paepe verder op. "Dit klinkt logisch en evident, maar we moesten mensen echt uit hun beschermde omgeving halen en over muurtjes doen kijken. Dat grensoverschrijdende - in de goede zin - moet zich verderzetten. Dat vraagt natuurlijk tijd, maar de bereidheid is er heel duidelijk." Die manier van samenwerken loont ook op vlak van internationalisering. "We hebben nu een concreet beleidsplan waardoor fantastische initiatieven aan elkaar verbonden worden."

“En als ik nog één iets mag vermelden,” besluit De Paepe haar opsomming, “dan toch wel het pensioenplan en het vernieuwde beleid voor contractuele personeelsleden. Voor studenten klinkt dat ongetwijfeld ver van hun bed, maar die zaak sleepte al meer dan tien jaar aan en veroorzaakte bij vele medewerkers van het administratief en technisch personeel onzekerheid over hun verdere loopbaan en over het pensioen dat zij later zouden krijgen. Dat begon ook serieus te wegen op het sociale klimaat aan de UGent. Na veel overleg en onderhandelen zijn we tot een regeling gekomen die én aantrekkelijk is voor het personeel én financieel haalbaar voor de universiteit. Andere universiteiten beschouwen ons sindsdien zelfs als een voorbeeld.”

Money money money

De huidige Vlaamse regering heeft bij het ingaan van De Paepes mandaat besparingsmaatregelen opgelegd. "Het is natuurlijk leuker als je als rector over een groter budget kan beschikken, niemand zal dat tegenspreken. Toch zijn we er ondanks de moeilijke financiële tijden in geslaagd een aantal zaken te blijven realiseren", zo benadert ze de besparingen positief. "We hebben een mooie bestemming gegeven aan de meerinkomsten uit de verhoging van de inschrijvingsgelden. Let wel: we waren, en blijven, tégen die verhoging. We hebben dat ook duidelijk laten blijken. Maar toen de overheid alle Vlaamse universiteiten en hogescholen tot die verhoging verplichtte, was het voor ons hier in Gent een principiële beslissing om dat in te zetten voor initiatieven die de studenten ten goede komen. Tot hiertoe zijn we heel verstandig omgegaan met de besparingen."

"Ondanks moeilijke financiële tijden zijn we erin geslaagd een aantal zaken te blijven realiseren"

De Paepe vreest dat er nog besparingen doorgevoerd zullen worden, maar dit belet haar er niet van om te dromen over de toekomst van de UGent: "Ik droom van een nog groter gemeenschapsgevoel op het niveau van de ganse universiteit, omdat ik ervan overtuigd ben dat dat onze universiteit sterker maakt en dat we daardoor het potentieel dat we hier hebben nog beter kunnen benutten. We zijn op de goede weg, maar in bepaalde processen is er nog niet altijd eensgezindheid over de besluitvorming, wat contraproductief werkt voor de universiteit. We moeten ons er bewust van zijn dat we daarmee de universiteit, en dus ook elke werknemer van de universiteit, geen voordeel mee doen."

Toekomstmuziek

Wat de toekomst voor haar brengt, is nog niet duidelijk. Ze vermoedt dat ze zal teruggaan naar het UZ Gent, waar ze zich bezighield met genetica. "Ik denk dat alles nog wel goed genoeg in mijn hoofd zit en dat ik me vrij snel terug zal kunnen inwerken", zegt ze lachend. "Ik denk niet dat ik mezelf nog moet bewijzen, maar wil wel graag proberen de jonge medewerkers daar te steunen waar ik kan, op de achtergrond." Daarnaast zijn er nog een aantal functies die blijven doorlopen omdat ze niet verbonden zijn aan haar rectorschap. "Als ik het zo allemaal overschouw zal het al een hele boterham zijn. Ik snak ook wel een beetje naar een periode van rust na deze intense en zeer hectische periode met weinig tijd voor mezelf. Ook op persoonlijk vlak heb ik heel wat te doen en moet ik wat orde op zaken stellen."

"Je hebt gekozen voor de beste universiteit van het land, straal die fierheid uit."

Voor haar studenten heeft ze nog een zeer duidelijke boodschap: "Je hebt gekozen voor de beste universiteit van het land, straal gerust die fierheid uit." Zelf blijft De Paepe die fierheid ook na haar mandaat uitstralen en zal ze zich op de een of andere manier altijd blijven inzetten voor de universiteit. "Ik houd er een heel goed gevoel aan over en een mooie herinnering aan jullie allemaal, absoluut."