Column

Suzanne

“Eén natie, één vlag, één moederland, één staat!,” buldert president Erdoğan in een speech, na de overwinning van het referendum afgelopen zondag 16 april, naar de menigte toe. De menigte roept hem na: “één natie, één vlag, één moederland, één staat!” Terwijl ik naar deze beelden kijk komt de zin compleet hallucinant over. Na de uitkomst van het referendum lijkt Turkije verdeelder dan ooit. Met een luttele overwinning van net iets meer dan één procent heeft Erdoğan een enorme hoeveelheid macht erbij gekregen. In een klap is Turkije verscheurd.

Om dan te spreken over ‘één natie’, terwijl de helft van de bevolking niet achter je staat, ik krijg er de slappe hik-lach van. Toch vergaat het lachen me snel. Het tweede deel van het betoog neemt een grimmige wending aan. “We hebben nog veel te doen in het land,” gaat de president verder. “Het eerste wat we gaan doen…” De zin hoeft niet afgemaakt te worden of het publiek barst in juichen uit en begint te roepen: “Doodstraf! Doodstraf! Doodstraf!” De toon is gezet.

"Grote delen van Anatolië zien Erdogan als held en beschermer"

Een van de redenen die aan de basis ligt van een groot verschil in stemgedrag binnen Turkije is te vinden in het onderscheid tussen stad en platteland, tussen seculier en gelovig. Het moderne Turkije - gevormd door Atatürk - kan teruggevonden worden in steden als Istanbul, Izmir en Ankara. Hier heeft het tegenkamp de overhand gekregen. Aan de andere kant, het Turkije van Erdoğan. Grote delen van Anatolië zien Erdoğan als held en beschermer. Hij staat voor het geloof en voor een sterke economie. Onder zijn bestuur zijn de straten in het dorp verbeterd, kunnen de kinderen naar school en de zieken naar een ziekenhuis. Onder zijn bewind groeit er terug een sterk Ottomaans rijk uit de assen van een Turkije dat voor Erdoğan op zijn gat lag.

"Populistische leiders werken als een warme deken met een kop choco"

Als daarenboven een van de eerste reacties vanuit België op het referendum is dat Hendrik Bogaert (CD&V) en Theo Francken (N-VA) staan voor de afschaffing van een dubbele nationaliteit, begin ik de “ja”-stemmers iets meer te begrijpen. Ik lig - als half Turkse - wakker van een dictatuur onder Erdoğan, maar van mijn Turkse identiteit blijven ze af. Het zijn precies deze blanke westerse mannen (en vrouwen) die ervoor zorgen dat de Turken scheef naar de westerse idealen kijken. De Turken in België willen allang niet meer integreren, ze hebben al een thuis, drieduizend kilometer verderop.

Door de mensen die stemmen vóór de overwinning van een Erdoğan, een Trump, wie weet een Le Pen, als onwetend te bestempelen in de media komen we er niet. Populistische leiders werken als een warme deken met een kop choco. Ze vertellen een sprookje van hoe het zou kunnen zijn. Het doet de mensen geloven in een beter bestaan.

Als we proberen te begrijpen waarom dit soort figuren steeds meer aan de macht komen, kunnen gelijkaardige referenda in de toekomst misschien wél tegenhouden worden. Voor Turkije is het afwachten tot 2029 (of zelfs 2034 met een juridisch achterpoortje) tot dictator Erdoğan zijn termijn erop zit, voor Europa is het hopelijk nog niet te laat.