Bye Bye Britain

De scheiding zou een proces geweest zijn dat in twee fasen plaatsvond circa 400.000 jaar geleden. Dit blijkt uit een samenwerking van geologen en geofysici van onze universiteit en de Koninklijke Sterrenwacht van België met Britse en Franse onderzoekers. Hoewel de these al veel eerder geopperd werd, presenteren ze dit jaar voor het eerst ook harde bewijzen.

Dover

Circa 500.000 jaar geleden bevond de aarde zich immers tussen twee ijstijden in een warmere periode, toen het eiland nog met het vasteland was verbonden via een landbrug die bestond uit krijtrotsen. Nu hebben we slechts de 'white cliffs of Dover' en de Cap Blanc Nez om ons aan een tijd te herinneren, waar je in principe naadloos van het rechts rijden op de openbare weg naar het linkse vak zou kunnen zijn overgegaan. Een 50.000-tal jaar later kwam het toch weer tot die ijstijd en dan hebben we het nog niet over de ambtsjaren van Margaret Thatcher; de zeespiegel daalde tot ongeveer 100 meter lager dan vandaag. Het hedendaagse Kanaal was toen een uitgestrekte, bevroren toendravlakte met enkele rivieren. De ijskappen van Scandinavië en Noord-Engeland die we op dit eigenste moment met vrolijke onverantwoordelijkheid aan het verwoesten zijn, waren toen pas aan hun opmars begonnen.

The waves rule Brittania

Flashforward naar de volgende warmere periode, een minieme 400.000 jaar geleden. De ijskap was geen lang leven beschoren en het smeltwater voegde zich bij de rivieren die vanuit Europa en Oost-Engeland een weg zochten naar de zee via het noorden. Daar vormde diezelfde kap echter nog een te grote hindernis voor het water, en ook in het zuiden versperde de landbrug tussen Frankrijk en Engeland de weg. Het water bleef zo samenstromen en vormde een gigantisch smeltwatermeer. Uiteindelijk was het hoog genoeg om over de in het kanaal te stromen. Door de voortdurende stroom aan water over de krijtrotsen erodeerde deze weg, waardoor de verbinding definitief vernietigd werd. Een afscheid zonder liberaal sentiment.

"Door de voortdurende stroom aan water water over de krijtrotsen erodeerde deze landbrug weg"

Hoewel deze hypothese al een dikke 100 jaar geleden werd gevormd, waren de bewijzen schaars. Tot vandaag. De bewijzen voor afsplitsing in twee fasen zijn als volgt:

1. Het water uit het meer stort zich via enorme watervallen in het Kanaal, waarmee ze bij hun val diepe holten uitschuren aan de voet van de landbrug.

2. Toen de landbrug genoeg gezakt was door de erosie stortte die naar alle waarschijnlijkheid op een bepaald moment helemaal in, met dramatische zondvloedtaferelen tot gevolg, wat opnieuw diepe valleien creëerde.

De sterren kunnen wachten

Door een combinatie van nieuwe geofysische gegevens en informatie die ze al hadden, konden de holten en valleien in kaart worden gebracht. Sommige holten zijn meerdere kilometers in diameter en tot 100 meter diep, waarna ze zich langzaamaan vulden met allerlei afzetting. Zo hebben ze er zeven kunnen opsporen, allemaal netjes op een lijn tussen Calais en Dover, waar de landbrug zich zou bevonden hebben. De nieuwe gegevens tonen ook dat de landbrug pas heel wat later (een goede 100.000 jaar) volledig doorbrak. Om hun bewijzen al dan niet letterlijk op te vissen maakten ze onder andere gebruik van het Belgische onderzoekschip Belgica. De Koninklijke Sterrenwacht van België, dat normaal een verticaal tegengesteld onderzoeksgebied heeft, raakte initieel bij het onderzoek betrokken bij hun onderzoek naar aardbevingen. Ze wilden de breuklijn opsporen die verantwoordelijk was voor een aardbeving uit 1580, die 6 mat op de schaal van Richter en zo de zwaarste was die ooit waargenomen werd in dat gebied. Het epicentrum moet zich ergens in het kanaal bevonden hebben, aangezien beide zijden zware schade leden. Hun zoektocht bleek een succes, maar de breuklijn blijkt niet meer actief. Ze is namelijk afgesneden door diepe geulen, wat erop duidt dat ze amper verplaatst zou zijn de laatste 450.000 jaar. Deze geulen zijn het precies die de lont in het kruitvat van het onderzoek staken waar later geofysici en geologen zich op wierpen om tot hun bewijzen te komen. Dat zijn van die dingen waar sterrenwachters zich mee bezig houden. Altijd op de sterren wachten lijkt mij ook maar eentonig.  

When Britain first arose from out the azure main

D. G. Moreno van Universiteit Gent meent dat we nog maar het tipje van de sluier opgelicht hebben en dat de geschiedenis van de zuidelijke Noordzee nog veel meer al dan niet spectaculaire verrassingen voor ons in petto heeft. Een laatste vraagstuk dat voorlopig onopgelost blijft, is de precieze periode. Dit is dan ook de volgende stap in het onderzoek. Hier willen de onderzoekers door middel van boringen stalen nemen van de afzetting die zich in de holten bevindt, om zo de ouderdom van de opvulling en dus ook de uitschuring vast te stellen. Een ander interessant gegeven zou zijn om de oorsprong van de sedimenten te proberen achterhalen. Aangezien de Straat van Dover de drukst bevaren zeeroute ter wereld is en er sterke stromingen voorkomen, zal dit geen evidentie worden.

Britons never shall be slaves

Het doorbreken van deze fysieke verbinding met Europa had meer dan alleen geografische gevolgen. Het droeg bij aan de ontwikkeling van de Britse identiteit en bijgevolg ook direct tot hun geschiedenis. Elk contact met de buitenwereld moest via het water gebeuren, en het fantastische zeemanschap dat hieruit resulteerde droeg niet in het minst bij tot het onverzadigbaar imperialisme naar verre overzeese gebieden dat de Britse eilanden eeuwenlang in stand zou houden. Toen die tijden zoals alle andere voorbijgingen, bleef hun fysiek geïsoleerde positie een mentale onafhankelijkheid inspireren. Dit wordt nu meer dan duidelijk in hun buitenlandse politiek en algemene internationale betrekkingen. Misschien kan een ander type onderzoek uitwijzen of de Britse natie er wel bij zal varen als ze blijven zweren bij hun eilandmentaliteit.