Don’t reef me this way

Het Great Barrier Reef dood? Neen, gelukkig was dit overlijdensbericht fake, maar dat maakt het niet minder dramatisch. Het was een cry for attention, gepubliceerd in het Amerikaanse tijdschrift Outside, die vervolgens viraal ging op sociale media. Het gaat namelijk erg slecht met het Great Barrier Reef in Australië: het sterft af door onder andere klimaatopwarming en overbevissing. Als de mens niet snel drastisch ingrijpt, is het gedaan met het koraalrif. Maar hoe sterft het rif af? En waarom moeten wij ons hier druk om maken?

On the origin of bleaching

Het gaat dus op z’n zachtst gezegd niet goed met het Groot Barrièrerif de laatste jaren. Dat is grotendeels te wijten aan menselijke activiteiten, en dus niet zozeer aan natuurlijke fenomenen. De belangrijkste oorzaak is klimaatopwarming, die ook een opwarming van het zeewater tot gevolg heeft. Deze stijging van de watertemperatuur uit zich voornamelijk in koraalbleking, of coral bleaching: koralen stoten hun symbiotische algen af - zoöxanthellen om precies te zijn. Koralen hebben die algen nodig voor voedsel (suikers) en zuurstof, die ze krijgen door middel van fotosynthese. Ook hun mooie kleuren krijgen ze door deze algen. Bij een stijgende watertemperatuur produceren de symbiotische algen te hoge concentraties zuurstof. In te hoge concentraties is zuurstof giftig voor het koraal, waardoor het dus gedwongen wordt deze essentiële algen af te stoten en het koraal bijgevolg verbleekt. In principe kunnen deze algen weer terugkomen, maar bij een te lange verstoring van het ecosysteem sterft het koraal definitief af.

"Bij een te lange verstoring van het ecosysteem, sterft het koraal definitief af." 

Bert Hoeksema, onderzoeker verbonden aan de Universiteit Leiden, maakt duidelijk dat er nog andere oorzaken zijn. Naast global climate change spelen ook sedimentatie, eutrofiëring en overbevissing een rol: "Sedimentatie kan een gevolg zijn van dreggen in verband met civiele werken. Denk maar aan de aanleg van havens en de daardoor verhoogde slibuitstoting via riviermondingen en de winning van ertsen. Eutrofiëring is vaak een gevolg van verhoogde concentraties van kunstmest en afval.’’ Vervolgens draagt toerisme rondom het rif bij tot vervuiling, en beschadigen duikers vaak het koraal. Zogenaamde whale watch trips zorgen ook nog eens voor de verstoring van het gedrag van dolfijnen en walvissen die bij het rif leven. Maar, merkt Hoeksema op: "Toerisme kan ook positief zijn als het bewustwording tot gevolg heeft. Mensen leren uit direct contact met de natuur."

"Toerisme kan positief zijn, als het bewustmaking tot gevolg heeft." - Bert Hoeksema

Code coral red

“In verschillende delen van de wereld zie je achteruitgang van riffen", vertelt Hoeksema. "Wat daar meteen bij opvalt, is dat het rifoppervlak dood is of door heel weinig soorten wordt bevolkt. In plaats van koraal zie je bijvoorbeeld veel meer algen. Veel vissen leven van dieren die tussen koraal leven en als die voedselbron verdwijnt, dan gaat de visstand er sterk op achteruit. Dat heb ik waargenomen in Zuidwest-Sulawesi in Indonesië, waar ik zelf vele jaren heb gewoond. Verder leidt overbevissing van algenetende vissoorten tot een verhoogde dichtheid van algen die koralen overschaduwen. Koralen worden ook steeds meer aangetast door ziektes. Uiteindelijk zal de plaatselijke bevolking geen vis meer kunnen vangen en zullen toeristen wegblijven.” Niet alleen dreigen we dus een prachtig stuk natuur te verliezen, maar ook de mens zal directe gevolgen ondervinden van de dood van het Great Barrier Reef.

De achteruitgang van riffen is helaas geen geïsoleerd probleem. Wereldwijd hebben waterecosystemen te lijden onder de invloed van de mens. Dichter bij huis is er ook een gebied dat extra bescherming nodig heeft, namelijk de Waddenzee die zich langs de kust van Nederland, Duitsland en Denemarken uitstrekt. De Waddenzee is net als het Great Barrier Reef een Particularly Sensitive Sea Area (PSSA), wat inhoudt dat het IMO (International Maritime Organization) strengere regels oplegt voor bijvoorbeeld de zeevaart in dat gebied.

‘Til death reef us apart?

Maar is alle hoop dan ook daadwerkelijk verloren voor bedreigde onderwatergebieden dichtbij en veraf? Een eenvoudig antwoord op die vraag moeten we u, wat het Great Barrier Reef betreft, schuldig blijven, want veel hangt af van de daadwerkelijke uitvoering van beschermingsmaatregelen. Belangrijk zijn de acties die door het IMO afgekondigd werden voor de PSSA’s. Het IMO legt zich vooral toe op het registreren en navigeren van het scheepsverkeer in de noordelijke regio van het Great Barrier Reef. De Australische regering breidde dit uit met extra maatregelen zoals de introductie van no anchoring areas. Hoeksema bemerkt wel dat dergelijke mooie voornemens vaak teniet gaan wanneer blijkt dat het prijskaartje voor de bescherming te hoog dreigt op te lopen. Dan volgt in de plaats vaak “een politiek gebaar voor de schone schijn,” verklaart hij.

“Regelgeving is vaak onvoldoende als de naleving in de praktijk te kostbaar blijkt. Soms gaat het om een politiek gebaar voor de schone schijn.” - Bert Hoeksema

In recentere jaren zijn er langs de andere kant wel steeds meer effecten van sensibilisering te bemerken. “Er worden wereldwijd steeds meer parken opgericht om het gebruik van riffen te reguleren. Of dat een verbeterend effect heeft gehad, is moeilijk vast te stellen. Toch zie je in sommige beschermde gebieden geen duidelijke achteruitgang, zoals Komodo in Indonesië en Sipadan in Borneo (Maleisië).” Ook nu weer dreigt de klimaatverandering echter roet in het eten te gooien, aldus Bert Hoeksema: “Op het Great Barrier Reef heeft gebruiksregulering ook een gunstig effect gehad, maar dat kan teniet gedaan worden door grootschalige coral bleaching bij verhoogde zeewatertemperaturen.” Er worden met andere woorden zeker en vast maatregelen genomen om het rif te beschermen, maar of die genoeg zullen zijn om het overleven ervan te garanderen, hangt af van voortdurende politieke wil en economische inspanningen. Maar laten we vooral niet wanhopen, onlangs nog werd een belangrijke politieke stap genomen door de goedkeuring van het Klimaatakkoord van Parijs. Er is nog heel wat werk aan de winkel, maar we believe in the reef.